Çad, Nijer’in doğusunda, Libya’nın güneyinde ve Sudan’ın batısında yer almaktadır. Ülke nüfusunun %57,7’si Müslüman, %21,5’i Katolik, %16,6’sı da Protestan’dır. Fransızlar tarafından Çad işgal edilmiş ve Fransızların sömürge topraklarına dahil edilmiştir. 11 Ağustos 1960 tarihinde ise Çad bağımsızlığını şartlı da olsa kazanmıştır. Ülkenin ekonomisi büyük ölçüde petrole dayalıdır. ABD, petrol sektörüne yaptığı yatırımlar ile Çad’ın en büyük yatırımcısı olmuştur. Sahel Bölgesi; petrol, gaz, uranyum, elmas, fosfat, boksit, plütonyum, manganez, kobalt kaynakları sebebiyle değerli bir bölgedir. Bu sebeple bölgede vekalet güçler tarafından sürekli bir güç mücadelesi söz konusu olmaktadır. Özellikle Arap Baharı ile başlayan bu bölgesel istikrarsızlık ve terör ortamı Libya’da iç savaş yaşanmasıyla daha da belirginleşmiştir.
Libya’nın güney sınırını oluşturan Çad sınırı, Libya’nın istikrarsız olması sebebiyle de uyuşturucu ticareti, silah ticareti, göçmen ticaretinin yükselmesine ve terör ortamının oluşmasına olanak sağlamıştır. Oluşan terör ortamı ile daha fazla mücadele edilmesi için Sahel ülkeleri Mali, Moritanya, Çad, Burkina Faso ve Nijer, G5 Sahel Ortak Gücü adı altında bir oluşum kurmuştur. G5 Sahel Gücü’ne, katılımcı ülkelerin her birinin 10 milyon avroluk taahhütleri ve toplamda 5 bin kişilik asker destek planı bulunmaktaydı. Bunlara ek olarak da Avrupa Birliği’nin (AB) 50 milyon avro, Suudi Arabistan’ın 100 milyon dolar, Birleşik Arap Emirlikleri’nin 30 milyon dolar, ABD’nin 60 milyon dolar, Fransa’nın da 60 milyon avroluk askeri teçhizat sağlaması, kuruluş aşamasında alınan kararlar arasındaydı. Ne yazık ki bu kararlar uygulanmamış ve gerekli destek verilmemiştir. Bu sebeple bölgede sürekli bir savaş ortamı oluşmasına olanak sağlanmıştır. Sahel bölgesinde, 2015’ten bugüne kadar BM personeli dahil 100’den fazla yabancı, binlerce sivil hayatını kaybetmiş ve G5 Sahel Gücü bu ölümleri engelleyememiştir.
Çad Cumhurbaşkanı Idriss Deby Nisan 2020’de, “Askerlerimiz Çad Gölü ve Sahel için ölüyor. Artık bugünden itibaren Çad askerleri ülke dışında bir yerde savaşmayacak.” açıklamasını yapmış ve G5 Sahel Gücü’ne olan inancı kırılmıştır.
Tüm bunlar olurken Türkiye ise Libya gibi Çad’ın da çok önemli bir bölge ülkesi olduğunu anlamış ve ikili anlaşmalarını arttırmıştır. Bu anlaşmalardan en dikkat çekeni ise 28 Şubat 2019 tarihinde Çad ve Türkiye arasında imzalanan askeri iş birliği çerçeve anlaşmasıdır.
Bu anlaşma ile Türkiye, Libya’dan sonra Sahel’de yeni bir üs elde edeceği ortaya atılmıştı. Türkiye’nin bölgede olması Rusya, Fransa ve Hafter tarafından iyi karşılanmayacağı açık bir şekilde anlaşılmaktadır çünkü Türkiye’nin bölgede olması demek barış ve istikrar ortamının sağlanması demektir.
Çad Cumhurbaşkanı Idriss Deby, cumhurbaşkanlığı seçimlerini kazandıktan sonraki gün (Nisan 2020’de yaptığı açıklamadan bir sene sonra) 20 Nisan 2021 yılında FACT’a karşı savaşılan cephe hattına askerlere moral vermek için gittiği sırada bir keskin nişancı atışı sonrası hayatını kaybetmiştir. Deby’nin 37 yaşındaki oğlu, Cumhurbaşkanlığı Muhafız Alayı Komutanı Korgeneral Muhammed İdris Deby, 20 Nisan’da Askeri Geçiş Konseyi (AGK)’nin başına getirildi.
Çad’da iktidarı ele geçiren Konsey, görev süresinin 18 ay olduğunu açıklamış, parlamento ve hükümeti feshetmiştir. Çad Cumhurbaşkanı Idriss Deby’nin bir suikast ile öldürülmesinin ardından İdris Deby’i öldüren güçlerin Hafter’e bağlı milisler olduğu iddiaları ortaya atılmıştır. Sahel’de sözü geçen önemli bir devlet Fransa, Déby ile en güçlü müttefiklerden biri idi. Deby’nin ölümü üzerine Fransa Savunma Bakanı Florence Parly, Fransa’nın “Sahel’de terörle mücadelede önemli bir müttefiki” kaybettiğini açıklamıştı.
FACT, Libya’da Fransa ve Rusya’nın müttefiki Hafter’le iş birliği içinde Çad’da ise Fransa’nın bölgedeki en güçlü müttefiki Deby’e karşı savaşmaktadır. Rusya ve Mısır’ın ise Libya’da Hafter kontrolünde olan El-Cufra Havalimanı’na son birkaç gündür sevkiyat yaptığı haberleri geldiği iddia edilmektedir. Bu sevkiyatlar olurken 27 Nisan tarihinde Çad Askeri Geçiş Konseyi Başkanı Muhammed İdris Deby, ülkede saldırı tehdidinin sürdüğünü açıklamıştır. Son olarak Hafter’in Çad’a karşı Rusya ve Mısır’la FACT’ı kullanarak bir savaş ilan etmesi olasıdır. Libya’da Hafter’e destek veren Fransa, Çad’da kendisine karşı bir savaşı destekleyen Hafter’e karşı durup Çad’ın müttefiki olan Türkiye ile bir iş birliğine yaklaşması da muhtemeldir.
BAU DEGS ARAŞTIRMACISI KAMER BERK CAN
KAYNAKÇA
1) Anadolu Ajansı. “Afrika’daki terörle mücadele birimi: G5 Sahel Ortak Gücü,” Erişim Tarihi: Nisan 29, 2021. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/afrikadaki-terorle-mucadele-birimi-g5-sahel-ortak-gucu-/1027039.
2) Erdem, Ömer. “Çad Askeri Geçiş Konseyi Başkanı Deby: Konseyin, devletin bekasını sağlamaktan başka amacı yok,” Anadolu Ajansı. Erişim Tarihi: Nisan 29, 2021. https://www.aa.com.tr/tr/dunya/cad-askeri-gecis-konseyi-baskani-deby-konseyin-devletin-bekasini-saglamaktan-baska-amaci-yok/2222575.