Jeopolitik Bağlamında Doğu Akdeniz
Jeopolitik Nedir?
jeopolitik; “siyasî ve iktisadî coğrafyanın bir devletin politikası, millî gücü, dış politikası vb. üzerindeki etkisinin incelenmesi veya uygulanması; bir devleti veya coğrafyayı etkileyen (veya tanımlayan) coğrafi ve politik faktörlerin kombinasyonu; siyaset ve coğrafyanın karşılıklı ilişkisine dayanan millî politika” olarak da tanımlanmaktadır.
Jeopolitiğin amacı anlamak ve öngörme çabasıdır. Bir olguyu deşifre etmede bir metod yerine geçer. Uluslararası ilişkilerin aktörlerini ve stratejilerini öngörmek jeopolitikte ana motivasyondur. Jeopolitik, stratejinin bir aracıdır. Jeopolitik tarih yapmaya da adaydır ve jeopolitik bir previzyon yani öngörü sunmaktadır.
Jeopolitiğin referans noktası devlettir. Araştırma birimi devlettir. Çünkü devlet en önemli siyasi ve coğrafi birimdir. Küreselci teorileri çürütür nitelikte olan devlet Dünya’daki en önemli güç faktörüdür. Jeopolitiğin devlet adamlarına etkisiyle birçok devlet yön değiştirmiştir.
Türkiye’nin jeopolitik Konumu
Jeopolitiği siyasi coğrafyadan ayıran temel nokta güç arayışıdır. Türkiye coğrafi olarak dünyadaki güç merkezleri arasındaki dengeyi etkileyen bir konumda bulunmaktadır. Etrafında sürekli olarak güç ve çıkar çatışmaları yaşanmaktadır. Türkiye, Asya, Avrupa ve Afrika kıtaları arasında bir köprü konumundadır. Ve bu konumu Türkiye’yi jeopolitik ve stratejik olarak çok kritik bir yere koymaktadır.
Anadolu Yarımadası bu konumu ile bu coğrafyanın kalesi ve Dünya Adasının merkezi görünümündedir. Doğu-Batı ve Güney-Kuzey istikametlerindeki her türlü girişimi bloke eder veya yolunu açar.
Türkiye petrol rezervlerini bulunduran Orta Doğu’ya çok yakın olmasının yanında Doğu Akdeniz’e de kıyıdaş ülkelerden biridir. Alternatif enerji kaynağı özellikle doğalgaz arayışlarına sahne olan Doğu Akdeniz dünya hakimiyetini eline almak isteyen devletlerin doğrudan hedefi konumundadır.
Doğu Akdeniz jeopolitiği ve Bölgedeki Enerji Potansiyeli
“Levant” etimolojik olarak “doğu” anlamına gelmekte olup “Akdeniz’in doğusunu” betimlemek amacıyla kullanılmıştır. Doğu Akdeniz, Türkiye ve Suriye üzerinden Mezopotamya ve Orta Doğu coğrafyalarına, Süveyş Kanalı sayesinde ise Basra Körfezi’ne kadar uzanan deniz ticaretinin bağlantı hattı olmuştur. Batıda Akdeniz, doğuda ise Mezopotamya ile sınırlandırılan Levant bölgesi, günümüz ülkelerinden Türkiye, Suriye, Lübnan, İsrail, Ürdün, Filistin ve Mısır’ı kapsamaktadır.
Kara Hâkimiyet Teorisi’nin savunucusu Anglosakson jeopolitikçilerden Mackinder için Akdeniz, dünyaya açılmak için elde tutulması gereken bir limandır. Mackinder’e göre Akdeniz’in de içerisinde bulunduğu İç Kenar Kuşak, Kalpgâhın (Avrasya) güvenliği için önemli olduğu kadar dünya hâkimiyeti için de elde tutulması gereken bir bölgedir. Dünya’daki güç arayışlarının, sömürgecilerin Akdeniz çevresine odaklanması işte bu yüzdendir.
Konuya Braduel’in longue durée yaklaşımı çerçevesinde bakılacak olursa, tarihin her döneminde dönemin stratejik ürünlerinin ticaretinde Levant’ın çok önemli bir merkez olarak ortaya çıktığını söylemek mümkündür.
Birinci Dünya Savaşı, Doğu Akdeniz’in jeopolitik öneminin dünya ticaret merkezinden hidrokarbon kaynaklı bir mücadeleye dönüşümünün önemli bir dönüm noktası olmuştur. Özünde kömürden petrole dönüşüm savaşı olan bu savaşın Orta Doğu’yu hidrokarbon jeopolitiğinin içine almasıyla, Levant 20. yüzyıl başlarından itibaren küresel jeopolitiğin de önemli bir parçası haline gelmiştir.
15–19. yüzyıllar arasında Levant’ta ticaret konusunda gelişen rekabete 20. yüzyılın başlarından itibaren enerji kaynakları konusundaki rekabetin eklenmesiyle bölge jeopolitiği daha da karmaşıklaşmıştır. Kerkük’te 1927’de üretilmeye başlanan petrollerin Avrupa’ya nakli konusunda Levant’ta ortaya çıkan petrol jeopolitiği, zamanla bazı değişikliklere uğrayarak ve dönemsel farklılıklar göstererek günümüze kadar devam etmiştir. Bölgenin yaklaşık son bir asırlık tarihinden çıkarılması gereken en önemli ders; hidrokarbon jeopolitiğinin bölgedeki her türlü faaliyeti doğrudan etkilediğidir.
Doğu Akdeniz’deki hidrokarbon rezervlerinin Türkiye’nin 572 yıllık, Avrupa’nın ise 30 yıllık doğalgaz ihtiyacını karşılayabileceği hesaplanmıştır. Bu stratejik öneme baktığımız zaman Doğu Akdeniz’e kıyıdaş olan devletler uluslararası hukuk kurallarına uygun olarak bölgedeki enerji paylaşımını koordineli bir şekilde organize etmelidir.
Sena Büçge, 16.05.2023
Kaynakça
Sait Yılmaz, Jeopolitik ve Türkiye (Şubat 2009)
Cihat Yaycı, Doğu Akdeniz’in Paylaşım Mücadelesi Ve Türkiye (2020)
“Definition of Geopolitics | Dictionary.Com”, https://www.dictionary.com/browse/geopolitics.
TÜRK DEGS. (2020, 21 Eylül). Gaz Hidrat Bilgi Notu. https://turkdegs.org/icerik/gaz-hidrat-bilgi-notu