Özet
SSCB sonrası 5 bağımsız Türk Cumhuriyeti ortaya çıkmıştır. Bu dönem Türk Dış Politikasında “Adriyatik’ten Çin Seddine büyük Türk dünyası” diye ifade edilen bir sayfa açmıştır. Burada Türkiye için en göze çarpan olaylardan biri Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin tanınması idi. Türkiye bunu ilk dönemde Azerbaycan’dan isteyebilirdi. Fakat bağımsızlığının ilk yıllarında Dağlık Karabağ ve 7 rayonun işgali ile karşılaşan Azerbaycan uzun dönem dış politikasında bu sorun yüzünden rahat hareket edemedi. Fakat 27 Eylül-10 Kasım 2020 savaşı ile topraklarının büyük bir kısmını kurtaran ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in Dağlık Karabağ’ın bundan sonra statüsünün olmayacağının vurgulaması ile artık Azerbaycan Dış Politikasında yeni dönemin başlayacağının habercisidir. Bu dış politikalardan biri de KKTC’nin tanınması olabilir. Bu makalede bu konu irdelenecektir.
Giriş
Soğuk Savaş sonrası SSCB’nin yıkılmasıyla beraber bağımsızlığını yeniden kazanan devletlerden biri Azerbaycan olmuştur. Bağımsızlık sonrası Rusya Federasyonu ve Batı destekli Ermenistan tarafından saldırıya maruz kalan Azerbaycan, Dağlık Karabağ ve etrafındaki 7 rayonu işgal neticesinde kaybetmiştir. Bu işgal Azerbaycan Dış Politikasını gelecek dönemde çok etkilemiş ve rahat hareket etmesine engel olmuştur. Bu engellerden biri kendisini Azerbaycan’ın Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni tanıma meselelerinde göstermiştir.
Azerbaycan’ın Bağımsızlığının İlk Yıllarında Azerbaycan-KKTC ilişkileri
SSCB sonrası Rusya Federasyonu ve Batı destekli Ermenistan işgalini yaşayan Azerbaycan büyük bir şokla sarsılmıştır. Türkiye Cumhuriyeti bu dönem Azerbaycan için çabalar göstermiştir. Öyle ki Türkiye Cumhuriyeti 15 Kasım 1983 tarihinde kurulan Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ni, 18 Ekim 1991 tarihinde kurulan Azerbaycan Cumhuriyeti’ni tanıyan ilk devlet olmakla beraber bu devletlerin uluslararası arenada güçlenmesinde ve onların kalkınmasında büyük rol oynamıştır.[1] KKTC tarafı 11 Kasım 1991 tarihinde Azerbaycan’ın tanınması kararı almıştır ama Azerbaycan bunun karşısında resmi temaslar yapmamıştır. Dönemin Nahçıvan Özerk Cumhuriyetinin Yüksek Meclis Başkanı Haydar Aliyev ve parlamento tarafından 1992 yılında KKTC’nin tanınması yönünde karar almıştır. Ama parlamentonun böyle bir yetkisi olmadığı halde aldığı karar halkın iradesi dışında hukuki bir geçerlilik kazanmamıştır.[2] Azerbaycan Cumhuriyeti bağımsızlık sonrası büyük sorunlarla karşılaştığı için Türkiye Cumhuriyeti ve KKTC tarafı tanınma isteğini Azerbaycan’ın önüne koymamıştır. 2000’ler sonrası dönemde Türkiye ve Azerbaycan ilişkilerinde “Azerbaycan’ın neden KKTC’yi tanımadığı?” sorusu ortaya çıkmıştır. Azerbaycan, KKTCyi tanımak yolunda ilk adımını 28 Temmuz 2005 tarihinde Bakü-Lefkoşa uçak seferini yaparak nabız yoklamıştır ama devamı gelmemiştir.[3] Devamının neden gelmediği konusundaki soruya ise dönemin Azerbaycan Başbakanı Yardımcısı Ali Hasanov; “Azerbaycan Kuzey Kuzey Kıbrıs’ı tanırsa 15 devlet Dağlık-Karabağ tanıyacak. Bunu koyun terazinin gözüne Türkiye onu istemez.” diye cevap vermiştir.[4]
Karabağ Zaferi ve Azerbaycan-KKTC ilişkileri
Azerbaycan’ın 27 Eylül-10 Kasım 2020 tarihlerinde yönettiği operasyon neticesinde kazandığı Karabağ Zaferi ve Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev’in “Dağlık Karabağ’da bundan sonra herhangi statü söz konusu değildir” ifadesi yeni bir devrin kapısını açmıştır.[5] KKTC’deki seçimlerden önceki dönemde KKTC Başbakan’ı Ersin Tatar Karabağ Savaşı ile ilgili “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti olarak Azeri kardeşlerimizin yanındayız” diye söyleyerek Azerbaycan’a desteğini belirtmiştir.[6] 18 Ekim 2020 tarihinde KKTC Cumhurbaşkanı seçilen Ersin Tatar Azerbaycan’ı destekleyen tutumunu Şuşa’nın fethinden sonra da sürdürmüş ve Karabağ zaferi sonrası kutlama mesajı yayınlayarak Azerbaycan’ı kutlamış ve “Karabağ Azerbaycan’dır, Azerbaycan Karabağ’dır. Üç devlet bir milletiz” diye cümlelerini bitirmiştir.[7] 15 Kasım 2020 tarihinde KKTC’nin 37. kuruluş yıl dönümü törenine katılan Türkiye Cumhuriyeti Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan konuşma zamanı “Azerbaycanlı kardeşlerime KKTC’den de selam gönderiyoruz. Ve inşallah en yakın zamanda Sayın Cumhurbaşkanı Ersin Tatar Azerbaycan’a bir ziyaret suretiyle bu adımı çok daha farklı bir duruma getirecektir…” diye ifadeler kullanmıştır. Bunun karşılığında KKTC Cumhurbaşkanı Ersin Tatar Azerbaycan’dan davet almıştır. Gazeteci Sefa Karahasan sosyal medya hesabından bu davet haberini belirtmiştir.[8] Bu hadise beraberinde Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev ile KKTC Cumhurbaşkanı Ersin Tatar arasında telefon görüşmesi yapılmıştır. İlham Aliyev KKTC’nin 37. kuruluş yıl dönümünü kutlamış, “Yakında Azerbaycan’ın KKTC’yi resmen tanıması için bizim neler yapabileceğimizi konuştuk” açıklamaları yapmıştır.[9] Ayrıca KKTC Cumhurbaşkanı Ersin Tatar Azerbaycan Kıbrıs Dostluk Cemiyeti Başkanı Orhan Hasanoğlu ve Yönetim Kurulu üyelerini kabul ederek Azerbaycan ve KKTC arasında ilişkilerinin güçlendirmesinin altını çizmiştir.[10] Türkiye, Azerbaycan ve KKTC arasında bu ilişkilerin güçlenmesini büyük sevinçle karşılamıştır. Türkiye’nin “Mavi Vatan” politikasında Azerbaycan ve KKTC ilişkilerinin güçlenmesi Türkiye’nin bölgede elini güçlendirecek bir konuma sokmaktadır. Hatırlanacağı üzere 3 Eylül 2020 tarihinde Azerbaycan Cumhurbaşkanı İlham Aliyev Yunanistan’ın Bakü Büyükelçisi Nikolaos Piperigos’u kabul ettiği zaman, Ermenistan-Yunanistan-Güney Kıbrıs Rum Kesimi arasındaki askeri işbirliğinden rahatsız olduğunu belirtmiş ve Türkiye’yi Doğu Akdeniz dahil her konuda destekleyeceklerini ifade etmiştir ve bu konu üzerine Azerbaycan’ın KKTC’yi tanıyacağı meselesi gündeme gelmiştir.[11]
Güney Kıbrıs Rum Yönetimi bu meseleleri dikkatle izliyordu. Özellikle, Karabağ zaferi GKRY’nin istemediği bir durum idi. Bundan sonra KKTC’nin tanınması GKRY’nin kabusu olacaktı. KKTC Cumhurbaşkanı Ersin Tatar’ın Azerbaycan’a davet edilmesi üzerine Rum Dışişleri Bakanı Nikos Hristodulidis endişelerini dile getirmiştir. Rum Yönetimi bu mesele için Avrupa Birliği ile temaslarda bulundu. KKTC’nin Azerbaycan tarafından tanınması halinde Avrupa Birliği ve Azerbaycan ilişkilerinin kötü durumuna düşeceğini GKRY tarafı küstahça ifade etmiştir.[12] Unutulmamalı ki Ermenistan savaş öncesinde Yunanistan ve GKRY ile ilişkilerini güçlendirmiştir ve onlar da Ermenistan’a desteklerini göstermişlerdir. Türkiye Milli Savunma Bakanlığı da Karabağ savaşı sırasında Ermenistan cephesinde PKK/YPG terör örgütleri mensuplarından ilaven Güney Kıbrıs Rum Yönetimi’nin bir Korgeneralinin olduğunu da ifade etmiştir.[13]
Azerbaycan Demokrasi ve İnsan Hakları Enstitüsü Başkanı Dr. Ahmet Şahidov KKTC’nin BRT1 Devlet Televizyonuna yaptığı değerlendirmede Türkiye’den sonra KKTC ile Türk/İslam dünyasında en iyi ilişkiler kuran devletin Azerbaycan olduğunu ifade etmiş ve KKTC’nin Azerbaycan’ın Başkenti Bakü’de resmi temsilciliğinin olduğunun altını çizmiştir. Ayrıca Recep Tayyip Erdoğan’ın 15 Kasım tarihindeki mesajının Azerbaycan’da ciddi kabul edildiğini söyleyen Şahidov, KKCT ile yakınlaşma halinde Azerbaycan’ın Türkiye’ye uygulanan ambargolarla karşı-karşıya kalacağını ve bunun karşısında Türkiye-Azerbaycan-KKTC ile beraber durulması gerektiğini söylemiştir. Şahidov’a göre; 2021 yılının ilk yarısında Lefkoşa’da Azerbaycan bayrağı dalgalanabilir.[14] Basında çıkan diğer haberlere bakarsak, Türkiye’nin desteği ile KKTC’yi Azerbaycan’dan ilave Gambiya, Bangladeş, Libya ve Pakistan’ın da tanıyacağını yakın dönemde görebiliriz.[15]
Sonuç.
Sonuç olarak, Azerbaycan’ın Karabağ Zaferi sonrası dış politikada daha rahat hareket etmesi artık yeni bir devri açıyor. Bu yeni devirde öne çıkan önemli meselelerden biri KKTC’yi resmi şekilde tanımak olacaktır. Böyle bir hadisenin gerçekleşmesi muazzam bir olay olacaktır. Türkiye de bu konuda ön planda olmakla beraber “Mavi Vatan” politikasında müttefiklerini artıracaktır.
Vusal Hasanzadeh
BAU DEGS Genç Gönüllü Araştırmacısı
Kaynakça
Arslan, Muhammed İkbal “KKTC Cumhurbaşkanı Tatar, Azerbaycan’ın Şuşa’yı işgalden kurtarmasını kutladı”, Anadolu Ajansı, 08.11.2020, https://www.aa.com.tr/tr/azerbaycan-cephe-hatti/kktc-cumhurbaskani-tatar-azerbaycanin-susayi-isgalden-kurtarmasini-kutladi/2036400, erişim tarihi: 13.02.2021
Aydınlık, “Dost ülkeler hazır! KKTC’yi tanıyacaklar”, 17.11.2020, https://www.aydinlik.com.tr/haber/dost-ulkeler-hazir-kktc-yi-taniyacaklar-223592, erişim tarihi: 13.02.2021
Çolak, Saliha. “Azerbaycan KKTC’yi tanıyamaz çünkü…”, Habertürk, 23.07.2011, https://www.haberturk.com/dunya/haber/650735-azerbaycan-kktcyi-taniyamaz-cunku, erişim tarihi: 13.02.2021
Gündem Kıbrıs, “Aliyev: “Azerbaycan’ın KKTC’yi resmen tanıması için bizim neler yapabileceğimizi konuştuk””, 19.11.2020, https://www.gundemkibris.com/kibris/aliyev-azerbaycan-in-kktc-yi-resmen-tanimasi-icin-h303034.html, erişim tarihi: 13.02.2021
Kaptan, Ayyıldız Huri. “Azerbaycan ve 4 kardeş ülke, KKTC’yi resmen tanımaya hazırlanıyor”, Kırım Haber Ajansı, 19.11.2020, https://qha.com.tr/haberler/azerbaycan-ve-4-kardes-ulke-kktc-yi-resmen-tanimaya-hazirlaniyor/277721/, erişim tarihi: 13.02.2021
Kıbrıs Postası, “Ersin Tatar, “Azerbaycan’la ekonomik, kültürel ve siyasi bağlar güçlendirilmeli””, 26.11.2020, https://www.kibrispostasi.com/c35-KIBRIS_HABERLERI/n357429-ersin-tatar-azerbaycanla-ekonomik-kulturel-ve-siyasi-baglar-guclendirilmeli, erişim tarihi: 13.02.2021
Köylü, Murat. “Azerbaycan ve Kıbrıs İlişkileri”, 07.12.2009, https://21yyte.org/tr/merkezler/bolgesel-arastirma-merkezleri/balkanlar-ve-kibris-arastirmalari-merkezi/azerbaycan-ve-kibris-iliskileri, erişim tarihi: 13.02.2021
Rehimov, Ruslan. “Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev: Bu anlaşma bizim şanlı zaferimizdir”, Anadolu Ajansı, 10.11.2020, https://www.aa.com.tr/tr/azerbaycan-cephe-hatti/azerbaycan-cumhurbaskani-aliyev-bu-anlasma-bizim-sanli-zaferimizdir/2037890, erişim tarihi: 13.02.2021
Savunma Sanayi Dergilik, “PKK’lıların yanında Güney Kıbrıs Rum Yönetimi Korgenerali var”, 16.10.2020, https://www.savunmasanayiidergilik.com/tr/HaberDergilik/PKK-lilarin-yaninda-Guney-Kibris-Rum-Yonetimi-Korgenerali-var, erişim tarihi: 13.02.2021
TRT Haber, Aliyev Yunanistan Büyükelçisi’ni kabul etti: Türkler bizim kardeşimiz”, 03.09.2020, https://www.trthaber.com/haber/dunya/aliyev-yunanistan-buyukelcisini-kabul-etti-turkler-bizim-kardesimiz-513443.html, erişim tarihi: 13.02.2021
Tum-Haberler, “Ersin Tatar Azerbaycan’a gidiyor”, 15.11.2020, https://www.tum-haberler.com/haber/ersin-tatar-azerbaycana-gidiyor-1364, erişim tarihi: 13.02.2021
Turhan, Turgut. “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti-Azerbaycan İlişkileri”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 60(1), (2011): 175-196.
Vatan, Mehmet. “Ersin Tatar, Azerbaycan’da Aliyev’le ‘Erdoğan ricası ile’ bir sürprize imza atabilir: KKTC tanınacak mı?”, Kıbrıs Postası, 16.11.2020, https://www.kibrispostasi.com/c35-KIBRIS_HABERLERI/n356031-ersin-tatar-azerbaycanda-aliyevle-erdogan-ricasi-ile-bir-surprize-imza-atabilir-kktc-taninacak-mi, erişim tarihi: 13.02.2021
Yeniçağ, “Ersin Tatar’dan Türkiye ve Azerbaycan açıklaması”, 12.11.2020, https://www.yenicaggazetesi.com.tr/ersin-tatardan-turkiye-ve-azerbaycan-aciklamasi-314851h.htm, erişim tarihi: 13.02.2021
YouTube, “Azerbaycan KKTC’yi tanıyabilir”, 07.09.2020, https://www.youtube.com/watch?v=gpiIwI_985E, erişim tarihi: 13.02.2021
YouTube, “KKTC’den Azerbaycan’a destek”, 05.10.2020, https://www.youtube.com/watch?v=gpiIwI_985E, erişim tarihi: 13.02.2021
YouTube, “Dost Ülkeler KKTC’yi Tanıyacak”, 18.11.2020, https://www.youtube.com/watch?v=nPYwMa9sYpQ, erişim tarihi: 13.02.2021
YouTube, “Azerbaycan-KKTC ilişkileri – Dr. Ahmet Şahidov KKTC’nin tanınması sürecini BRT1’de değerlendirdi”, 19.11.2020, https://www.youtube.com/watch?v=FvROE6M_y4k, erişim tarihi: 13.02.2021
Zorlu, Kürşad. Türk Dünyası Güncesi. İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2020
[1] Turgut Turhan, “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti-Azerbaycan İlişkileri”, Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 60(1), (2011): 179.
[2] Turgut Turhan, “Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti-Azerbaycan İlişkileri”, 180.
[3] Murat Köylü, “Azerbaycan ve Kıbrıs İlişkileri”, 07.12.2009, https://21yyte.org/tr/merkezler/bolgesel-arastirma-merkezleri/balkanlar-ve-kibris-arastirmalari-merkezi/azerbaycan-ve-kibris-iliskileri, erişim tarihi: 13.02.2021
[4] Saliha Çolak, “Azerbaycan KKTC’yi tanıyamaz çünkü…”, Habertürk, 23.07.2011, https://www.haberturk.com/dunya/haber/650735-azerbaycan-kktcyi-taniyamaz-cunku, erişim tarihi: 13.02.2021; bu konuda ayrıca bkz: Kürşad Zorlu, Türk Dünyası Güncesi ( İstanbul: Ötüken Neşriyat, 2020), 66-67.
[5] Ruslan Rehimov, “Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev: Bu anlaşma bizim şanlı zaferimizdir”, Anadolu Ajansı, 10.11.2020, https://www.aa.com.tr/tr/azerbaycan-cephe-hatti/azerbaycan-cumhurbaskani-aliyev-bu-anlasma-bizim-sanli-zaferimizdir/2037890, erişim tarihi: 13.02.2021
[6] “KKTC’den Azerbaycan’a destek”, YouTube, 05.10.2020, https://www.youtube.com/watch?v=gpiIwI_985E, erişim tarihi: 13.02.2021
[7] Muhammed İkbal Arslan, “KKTC Cumhurbaşkanı Tatar, Azerbaycan’ın Şuşa’yı işgalden kurtarmasını kutladı”, Anadolu Ajansı, 08.11.2020, https://www.aa.com.tr/tr/azerbaycan-cephe-hatti/kktc-cumhurbaskani-tatar-azerbaycanin-susayi-isgalden-kurtarmasini-kutladi/2036400, erişim tarihi: 13.02.2021; Yeniçağ, “Ersin Tatar’dan Türkiye ve Azerbaycan açıklaması”, 12.11.2020, https://www.yenicaggazetesi.com.tr/ersin-tatardan-turkiye-ve-azerbaycan-aciklamasi-314851h.htm, erişim tarihi: 13.02.2021
[8] Mehmet Vatan, “Ersin Tatar, Azerbaycan’da Aliyev’le ‘Erdoğan ricası ile’ bir sürprize imza atabilir: KKTC tanınacak mı?”, Kıbrıs Postası, 16.11.2020, https://www.kibrispostasi.com/c35-KIBRIS_HABERLERI/n356031-ersin-tatar-azerbaycanda-aliyevle-erdogan-ricasi-ile-bir-surprize-imza-atabilir-kktc-taninacak-mi, erişim tarihi: 13.02.2021; Tum-Haberler, “Ersin Tatar Azerbaycan’a gidiyor”, 15.11.2020, https://www.tum-haberler.com/haber/ersin-tatar-azerbaycana-gidiyor-1364, erişim tarihi: 13.02.2021
[9] Gündem Kıbrıs, “Aliyev: “Azerbaycan’ın KKTC’yi resmen tanıması için bizim neler yapabileceğimizi konuştuk””, 19.11.2020, https://www.gundemkibris.com/kibris/aliyev-azerbaycan-in-kktc-yi-resmen-tanimasi-icin-h303034.html, erişim tarihi: 13.02.2021
[10] Kıbrıs Postası, “Ersin Tatar, “Azerbaycan’la ekonomik, kültürel ve siyasi bağlar güçlendirilmeli””, 26.11.2020, https://www.kibrispostasi.com/c35-KIBRIS_HABERLERI/n357429-ersin-tatar-azerbaycanla-ekonomik-kulturel-ve-siyasi-baglar-guclendirilmeli, erişim tarihi: 13.02.2021
[11] TRT Haber, Aliyev Yunanistan Büyükelçisi’ni kabul etti: Türkler bizim kardeşimiz”, 03.09.2020, https://www.trthaber.com/haber/dunya/aliyev-yunanistan-buyukelcisini-kabul-etti-turkler-bizim-kardesimiz-513443.html, erişim tarihi: 13.02.2021; “Azerbaycan KKTC’yi tanıyabilir”,YouTube, 07.09.2020, https://www.youtube.com/watch?v=gpiIwI_985E, erişim tarihi: 13.02.2021
[12] Ayyıldız Huri Kaptan, “Azerbaycan ve 4 kardeş ülke, KKTC’yi resmen tanımaya hazırlanıyor”, Kırım Haber Ajansı, 19.11.2020, https://qha.com.tr/haberler/azerbaycan-ve-4-kardes-ulke-kktc-yi-resmen-tanimaya-hazirlaniyor/277721/, erişim tarihi: 13.02.2021
[13] Savunma Sanayi Dergilik, “PKK’lıların yanında Güney Kıbrıs Rum Yönetimi Korgenerali var”, 16.10.2020, https://www.savunmasanayiidergilik.com/tr/HaberDergilik/PKK-lilarin-yaninda-Guney-Kibris-Rum-Yonetimi-Korgenerali-var, erişim tarihi: 13.02.2021
[14] “Azerbaycan-KKTC ilişkileri – Dr. Ahmet Şahidov KKTC’nin tanınması sürecini BRT1’de değerlendirdi”, YouTube, 19.11.2020, https://www.youtube.com/watch?v=FvROE6M_y4k, erişim tarihi: 13.02.2021
[15] Aydınlık, “Dost ülkeler hazır! KKTC’yi tanıyacaklar”, 17.11.2020, https://www.aydinlik.com.tr/haber/dost-ulkeler-hazir-kktc-yi-taniyacaklar-223592, erişim tarihi: 13.02.2021; Ayyıldız Huri Kaptan, “Azerbaycan ve 4 kardeş ülke, KKTC’yi resmen tanımaya hazırlanıyor”, Kırım Haber Ajansı, 19.11.2020, https://qha.com.tr/haberler/azerbaycan-ve-4-kardes-ulke-kktc-yi-resmen-tanimaya-hazirlaniyor/277721/, erişim tarihi: 13.02.2021; “Dost Ülkeler KKTC’yi Tanıyacak”, YouTube, 18.11.2020, https://www.youtube.com/watch?v=nPYwMa9sYpQ, erişim tarihi: 13.02.2021