Ukrayna- Rusya Savaşı Yörüngesinde Karadeniz- Körfez Bağlantısı
Ukrayna Devlet Başkanı Volodimir Zelenski'nin 19 Mayıs'ta Arap Birliği zirvesine yaptığı ziyaret küresel düzeyde dikkat çekti. Zelenski, Cidde'de Körfez ülkelerine işgalci Rusya'yı değil, işgal edilen Ukrayna'yı desteklemeleri için çağrıda bulundu. Şimdiye kadar ne Kiev ne de Batı, Arap uluslarını Ukrayna-Rusya savaşında Ukrayna'yı kararlı bir şekilde desteklemeye ikna edemedi. Ancak bu ziyaretin Kiev'in umduğu kadar etkili olup olmayacağını yalnızca zaman gösterecek.
Körfez ülkelerinin reaksiyonları savaşı yalnızca dolaylı olarak kısaltacak olsa da, onların siyasi ve ekonomik desteği hem Ukrayna'da savaş sonrası yeniden yapılanma açısından hem de acil olarak stratejik altyapı yatırımları yoluyla Karadeniz bölgesini önemli ölçüde etkileyebilecek potansiyele sahip.
Savaşın Etkisi Altında Ukrayna’nın Komşuları
Rusya'nın Ukrayna'yı işgali tüm Karadeniz bölgesini istikrarsızlaştırdı ve sıkıntıya soktu. Savaşın parçaladığı bu bölgeye derinlemesine göz attığımızda, savaşa rağmen veya belki de savaş yüzünden, Karadeniz'e kıyısı olan ülkelere yapılan doğrudan yabancı yatırımların sürdüğünü ve hatta arttığını gösteriyor. Bu fırsatlar Ukrayna'da bile kazançlı görülmeye devam ediyor. Bölge, tarım ve sanayi sektörleri ile yabancı yatırımı çekmeye devam ediyor. Özellikle Karadeniz ülkeleri Rusya'dan uzaklaştıkça, istikrar kazandıkça ve çeşitlendikçe, ülkelerdeki kritik altyapı projelerine ilgi de giderek artıyor. Ukrayna ile en uzun sınırı paylaşan ve 2022'de Ukrayna ihracatının lojistiği için “dayanışma şeritlerinin” inşa edilmesinde önemli rol oynayan Avrupa Birliği ülkesi Romanya'da geçen yıl doğrudan yabancı yatırım %9 arttı. Körfez ülkeleri, limanlara ve tarım ürünlerine yapılan önemli yatırımlarla zaten bölgede varlığını sürdürüyorr, ancak diğer yatırımcılar özellikle AB'de menşeli kritik altyapı yatırımları söz konusu olduğunda Güneydoğu Avrupa ve Güney Kafkasya ülkelerine giderek daha fazla öncelik veriliyor. Bütün bunlar göz önünde bulundurulduğunda karşımıza Karadeniz bölgesi stratejik bir yatırım rekabeti alanı mı oluyor sorusu çıkıyor.
Karadeniz İle Bağlantıları Geliştirmeye Yönelik Büyük İlgi
Birbiri ile bağlantı oluşturmak yalnızca Karadeniz bölgesindeki ülkeler için değil, onların komşuları için de en önemli öncelik haline geldi. Rusya- Ukrayna Savaşı, bölgedeki kritik altyapı yatırımlarını engellemek yerine teşvik etmiş görünüyor. Mayıs ayının başında AB, Gürcistan'ı AB ülkesi Romanya'ya bağlayacak Karadeniz'in altından geçecek kablo bağlantısı için 49 milyon dolarlık teklifi onayladı.
Denizaltı internet kablosunun, Güney Kafkasya'daki iletişim sektörünü Asya ile Avrupa'yı birbirine bağlayan yerel internet kablolarının büyük bir bölümünü kontrol eden Rusya'dan uzaklaştırması amaçlanıyor. Bir başka Karadeniz ötesi proje ise; Azerbaycan'dan Gürcistan, Karadeniz ve Romanya üzerinden Macaristan'a kadar bir elektrik kablosu çekme planı. Proje ile Azerbaycan'da yenilenebilir kaynaklardan üretilen elektriği taşıyacak. Ayrıca yeni enerji boru hatları ve sıvılaştırılmış doğal gaz (LNG) terminalleri bölge genelinde planlanmış veya halihazırda inşa ediliyo durumda. Tüm bu projelerin amacı; Karadeniz'e kıyısı olan ülkelerin Rusya'dan uzaklaşmasına ve bölgenin enerji, iletişim ve geçiş alanlarında birbirine bağlılığını geliştirmesine yardımcı olmak. Bu projelerin çoğu AB yatırımlarından yararlanıyor, ancak bazıları potansiyel yatırım fırsatlarını keşfetmek için başlangıç aşamasında. Uzun vadede, bu ülkeler, hem AB hem de Körfez ülkelerinin büyük çıkarlara sahip olduğu yeşil enerji geçişine katılmaya odaklanacağı görülüyor.
Körfez ülkeleri, dünya genelinde kritik altyapı yatırımlarında lider konumunda ve Orta Asya'dan Avrupa'ya uzanan pazarlarda öne çıkmakta. Karadeniz bölgesinde, Körfez yatırımcıları geleneksel olarak Türkiye'ye odaklanmıştı, ancak Romanya, Bulgaristan ve Ukrayna da Arap finansmanı için giderek daha fazla rekabet oluşuyor.
Romanya:
Romanya'nın en büyük Karadeniz limanı olan Köstence'de BAE'li lojistik devi DP World, 2049 yılına kadar geçerli bir sözleşme kapsamında bir konteyner terminali işletiyordu. Bu ulaşım ve kargo bağlantı noktasının hayati önemi, Rusya'nın geçen yıl Ukrayna'yı işgal etmesi ve Ukrayna deniz ihracatına yönelik ablukasının ardından daha da belirgin hale geldi. Yüklü ticaret gemilerini Türk Boğazlarına doğru açık sulara güvenli bir şekilde gönderemeyen Kiev, ihracatının önemli bir bölümünü (özellikle tahıl ve gıda maddelerini) Romanya limanlarına yönlendirmek zorunda kaldı. Haziran 2022 tarihinde, Romanya hükümeti yatırım için Abu Dhabi Ports Group ile bir mutabakat zaptı imzaladı. Her iki taraf da Köstence limanını büyütmek için ve 300 milyon doları aşan bir havaalanı lojistik merkezinin geliştirilmesi üzerine planı devreye soktu.
Bükreş, birden fazla ekonomik sektörde Birleşik Arap Emirlikleri tarafından yapılan yatırımı artırmaya hevesli gözüküyor. Birleşik Arap Emirlikleri, önemli bir büyüme oranı olan Körfez İşbirliği Konseyi ülkeleri arasında Romanya'nın en büyük ticaret ortağı. 2021'den 2022'ye kadar ikili ticarette %82'lik bir artışla 1 milyar doları aşmıştır. 2023 yılının Mart ayında Romanya Cumhurbaşkanı BAE'ye ilk ziyaretini gerçekleşti. Taraflar ulaşım, lojistik, gıda güvenliği, yeşil enerji geçişi ve siber güvenlik alanlarında daha fazla işbirliğini hakkında görüşme yaptı.
Güneydoğu Avrupa ülkesinin en büyük elektrik üreticisi olan Hidroelectrica ile BAE'nin devlet kontrolündeki Masdar Şirketi arasında yakın zamanda kurulan ortak girişimin de gösterdiği gibi, bunlardan Romanya'da onlarca yıldır geliştirilmekte olan yeşil enerji geçiş projeleri şu anda özel bir odak noktası. BAE ortağı dünya çapında yeşil enerji sektöründe önemli bir oyuncu haline geliyor. Masdar-Hidroelectrica ortak girişimi ise ortak yeşil enerji girişimlerinin coğrafi mesafelere rağmen Körfez ve Karadeniz ülkelerini nasıl giderek daha fazla birbirine bağlayabildiğini gösteriyor.
Bulgaristan:
Bulgaristan da Körfez yatırımları için yarışın içerisinde. Geçen yıl, Bulgaristan Cumhurbaşkanı Radev, AB pazarına girmek isteyen Körfez ülkeleri için bir kapı olmayı ve güçlü Avrupa-Körfez ilişkilerinin kurulmasına yardımcı olmayı teklif etti. Bulgaristan, 2022 Eylül ayında Abu Dabi'de bir yatırım forumu açtı. Ayrıca Bulgaristan Rusya bağımlılığından kurtulmak petrol satın alımını Körfez’e yöneltti. Bu girişimler, ülkenin hem enerji hem de lojistik için bölgesel bir merkez olma stratejik hedefini tamamlıyor ve güçlendiriyor . Bulgaristan'da gıda sektörü yatırımları Körfez yatırımcıları için bir başka öncelik, ancak hidrokarbon enerjisi ve yeşil enerji geçiş projelerinin yanı sıra kritik altyapı geliştirme, de en hızlı büyüyen yatırım alanlarından bazılarıdır.
Ukrayna:
Savaştan önce Ukrayna, Qterminals ile 2020'de Karadeniz'deki Mykolaiv limanının geliştirilmesine yönelik 140 milyon $ değerinde bir imtiyaz imzaladı.
Bu limanın bir kısmı geçen yıl Rus bombardımanları tarafından vurulmuş olsa da QTerminals, limanın Ukrayna pazarından çıkmayacağını açıkça belirtti. Ayrıca Türkiye ve Birleşmiş Milletler'e Rusya'ya Ukrayna'nın tahıl ihracatı anlaşmasını terk etmemesi için çağrıda bulundu . Bu arada şirket, özellikle savaş sonrası yeniden yapılanma bağlamında, Ukrayna'da daha fazla kritik altyapı yatırımı yapmayı planlıyor.
Ukrayna’da fırsat arayanlar arasında yalnızca Katarlı yatırımcılar bulunmuyor. 2021'de Ukrayna Devlet Mülkiyet Fonu, Interpipe, Dragon Capital, DTEK, Unit.City, OschadBank, UMG, Ufuture ve Epicenter gibi bir dizi büyük Ukrayna şirketlerini özelleştirmek için BAE'nin Mubadala Yatırım Fonu ile mutabakat zaptı imzaladı. Toplam değeri 3 milyar dolar olan bu yatırımların çoğu, tarım ve savunma üretimini içermekte.
Rusya'nın kısmi deniz ablukasına rağmen, Ukrayna'nın gıda üretimi Körfez ülkeleri ve diğer birçok Orta Doğu ülkesi için hayati önem taşıyor. Özellikle, Suudi Arabistan ve Ukrayna yakın zamanda enerji sektöründeki işbirliklerini derinleştirme konusunda anlaşmaya varırken, ikili ilişkilerde ise özel odak noktası tahıl anlaşmasını koruma yönünde.
Rusya'nın devam eden saldırganlığına ve bunun Ukrayna ve diğer Karadeniz ülkeleri üzerindeki derin etkilerine rağmen, bölge gelişmeye devam ediyor. Kritik altyapı, lojistik düğümler, ara bağlantı girişimleri ve enerji geçiş projeleri, geçen yıl da dahil olmak üzere artan yatırım alanları arasında. Körfez ülkeleri, özellikle BAE, aynı zamanda Katar ve Suudi Arabistan, yukarıda belirtilen tüm ekonomik alanlarda önemli oyuncular haline geldi ve şimdi en karlı veya stratejik açıdan önemli fırsatlar için AB ile rekabet ediyor. Karadeniz ülkeleri Rus etkisinden uzaklaşmak isterken, Körfez Arap Ülkeleri İşbirliği Konseyi üyeleri ile işbirliğine yönelik talepleri de artmış durumda.
Kaynak: https://www.mei.edu/publications/war-catalyst-greater-black-sea-gulf-interconnectivity