Türk yazılı edebiyatının önemli örneklerinden biri olan “Irk Bitig” diğer adıyla “Fal Kitabı”, eski runik yazısı kullanılarak yazılmış ve günümüze kadar ulaşmış eski Uygurca yazma eserdir. Bu yapıt, Doğu Türkistan’da Dun-huang’daki Bin Buda Mağaraları’nda elyazmaları arasında bulunmuştur. Yazılış tarihi tam olarak bilinmemekle birlikte, ihtivasındaki dil ve yazı özellikleri dolayısıyla 9. yüzyıla ait olduğu düşünülmüştür. 57 yapraktan oluşan eser, kalın, sarı renkli bir kâğıt üzerine yazılmıştır. Eserdeki Türkçe metin 5. yaprağın arka sayfasında başlamış ve son yaprakta da son ermiştir. Dolayısıyla Türkçe metin 104 sayfadan oluşmuştur. Esere dair ilgi çekici olan hususlardan biri son iki sayfasında yer alan kırmızı mürekkeple yazılmış kısa bir hatimenin olmasıdır. Bu kısımda eserin “pars yılının ikinci ayının on beşinci gününde” yazıldığı yer almıştır. Bir diğer dikkat çekici husus ise yapıtın ilk 9 ve son 3 sayfasının boş olduğu, daha sonraları Çince yazılarla doldurulmasıdır. Dahası, eserin Türkçe metninin olduğu son üç sayfalar ile 1. ve 101. sayfalarının kenarlarında da Çince yazılar yer almıştır. Eserin Irk Bitig olarak adlandırıldığına dair bilgi ise 101. sayfadadır. Irklardan oluşan eserde 65 fal ve bu falların kısa yorumları yer almıştır. Her paragraf ya da yorumların başında küçük daireler çizilmiştir ve bu çizimler farklı birleşimlerden oluşmuştur. Sembollerin durumuna göre bir kişinin başına gelmesi muhtemel olaylar yorumlanmıştır. Irk Bitig’de falların her yönünün birden dörde kadar sayıların yer aldığı bir zar/çubuğun üç kez atılmasıyla bakıldığı düşünülmüştür.
Türk mitolojisi ve inanç anlayışlarının esere yansıması, Irk Bitig’in fal yorumlamalarında sıklıkla doğadan alınan hayvan figürleri (at, kurt, kuş, köpek vb.) yer almasıyla ilişkilendirilmiştir. Yine eserdeki küçük metinlerde “bu iyi faldır” ya da “bu kötü fal olur” gibi değerlendirmelere yer alması, kehanetlerin yönlendirici etkiye de sahip olduğunu göstermiştir. Esere dinî açıdan bakıldığında her ne kadar Budist bir döneme ait olsa da, metinlerde Kamlık inanışının da ağırlıkta olduğu görülmüştür.
Yazma nüshası bugün Londra’da, British Museum’un El Yazmaları bölümünde olan eser, hem ihtiva hem de biçim bakımından Türk kültürü, edebiyatı ve dinî inançları hakkında önemli bilgiler barındırmaktadır. Budist etkiler taşımasına rağmen, eserde Kamlığın izlerinin de güçlü biçimde hissedilmesi, Türklerin yazılı kültürlerinin geçmişini anlamada anahtar kaynaklardan biri olma özelliği taşımaktadır. Aynı zamanda gerek dil özellikleri gerekse de ihtiva ettiği inanç unsurları bakımından Uygur dönemine ışık tutan bu eser, Türk toplumunun kültürü ile yazılı edebiyatın kesişiminde yer almaktadır. Kamlık geleneklerin, Budist inançlarla iç içe geçtiği bir dönemin ürünü olan Irk Bitig, aynı zamanda Türk milletinin psikolojisi, kehanet kültürü ve sembolizm açısından da zengin bir kaynak niteliğindedir. Bu yönüyle yalnızca edebî değil, antropolojik ve sosyolojik araştırmalara da katkı sunan çok yönlü bir metindir.
