Her sene 29 Ekim günü Türk ulusu, Cumhuriyet’in kuruluşunu kutlamaktadır. Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk’ün 29 Ekim 1923 günü sunduğu kanun teklifi TBMM tarafından kabul edilerek cumhuriyet ilan edilmiş ve yeni yönetim biçimi olarak benimsenmiştir. Bu tarih itibarıyla yeni Türk devletinin yönetim biçimi konusundaki belirsizlik son bulmuştur. Cumhuriyet’in ilk cumhurbaşkanı TBMM tarafından oy birliği ile Mustafa Kemal Atatürk seçilmiştir. 1924’te Meclis’te çıkarılan kanun ile 29 Ekim, ulusal bayram olarak kabul edilmiş ve kutlanmaya başlanmıştır.
1 Kasım 1922 tarihinde saltanat kaldırılmış ancak yeni sistemin nasıl olacağı konusunda fikir ayrılıkları olmuştur. Geçici olarak meclis hükümeti sistemi yürürlükte olmuştur. Bu sistemde Meclis başkanı, aynı zamanda hükümet başkanı olarak görev yapmıştır. Bakanlar ise Meclis tarafından ayrı ayrı seçilmiştir. Hükümet, 23 Nisan 1923 krizinde olduğu gibi krizler yaşamış, yürütmeyi tam manasıyla işletememiştir. Bunun üzerine Atatürk, sistemin etkisizliğini ve yavaşlığını gideren yeni bir anayasa için hazırlıklara başlamıştır. 27 Ekim’de Vekiller Heyeti’nin istifası, bu konudaki kararlılığı güçlendirmiştir. 28 Ekim’de Çankaya Köşkü’nde yapılan toplantıda Atatürk, “Yarın cumhuriyeti ilan edeceğiz” diyerek kararını arkadaşlarına bildirmiştir.
29 Ekim 1923’te hükümet değişikliğinin çözülememesi üzerine Atatürk, Cumhuriyet rejimi ve kabine sisteminin sorunlara çözüm getireceğini belirten konuşmasını yapmış ve yeni kanun teklifini sunmuştur: ‘‘Saygıdeğer arkadaşlar, üzerinde durduğumuz, meselenin çözümünde karşılaşılan güçlüklerin sebebi, bütün arkadaşlarca anlaşılmıştır. Sanırım eksiklik ve yanlışlık uygulamakta olduğumuz, yöntem ve şekildedir. Gerçekten de yürürlükteki Teşkilât-ı Esasiye Kanunu’na göre bir hükümet kurmaya giriştiğimiz zaman, bütün arkadaşların her biri bakanları ve hükümeti seçmek mecburiyeti ile karşı karşıya geliyor. Hepinizin birden hükümet üyelerini seçmek zorunda kalmanızda görülen güçlüğün giderilmesi zamanı gelmiştir’’. Teklif mecliste tartışılmış ve ‘‘Yaşasın Cumhuriyet!’’ sesleri arasında kabul edilmiştir. Böylece Teşkilât-ı Esasiye’nin ilk maddesi ‘‘Hâkimiyet, bilâkaydü şart Milletindir. İdare usûlü halkın mukadderatını bizzat ve bilfiil idare etmesi esasına müstenittir. Türkiye Devletinin şekl-i Hükûmeti, Cumhuriyettir.’’ şeklinde değişmiştir.
Teklifin kabulünün ardından yapılan Cumhurbaşkanlığı seçiminin sonucu İsmet Paşa tarafından Meclise bildirilmiştir: ‘‘Türkiye Cumhurbaşkanlığı için yapılan oylamaya yüz elli sekiz kişi katılmış ve Cumhurbaşkanlığı’na yüz elli sekiz üye, oy birliği ile Ankara Milletvekili Mustafa Kemal Paşa Hazretleri’ni seçmişlerdir.’’ Cumhuriyet’in ilanı aynı gece tüm Türkiye’ye bildirilmiş ve yüz bir pare top atışı ile ilan edilmiştir. Atatürk yaptığı konuşmada: ‘‘Arkadaşlar bu yüksek rejimi yaratan Türk milletinin son dört yıl içinde kazandığı zafer, bundan sonra da birkaç misli olmak üzere kendini gösterecektir… Daima, milletin sevgi ve güvenine dayanarak hep birlikte ileri gideceğiz. Türkiye Cumhuriyeti mutlu, başarılı ve galip olacaktır.’’demiştir.
Cumhuriyet’in ilanı yıllarca zorluklar yaşamış ve var olma mücadelesi vermiş Türk Milletinin tebaa olmaktan çıkıp, vatandaş haline getiren önemli adımlardan birisi olmuştur. Cumhuriyeti bize armağan eden başta Ulu Önder Mustafa Kemal Atatürk ve arkadaşlarını minnetle anıyor ve Cumhuriyetimizin daimî olmasını diliyoruz.
