Doğu Akdeniz’in kavşak noktasında bulunan Mağusa (Gazimağusa), tarih boyunca yalnızca bir liman kenti olmamış, Türk tarihinin Akdeniz’e mühür vurduğu stratejik merkezlerden biri olmuştur. Ada’nın doğusuna hâkim bu şehir, Orta Çağ’dan itibaren ticarî önem kazansa da esas kimliğini 1571’de Osmanlı Devleti hâkimiyetiyle birlikte şekillendirmiştir. Osmanlı Devleti’nin Kıbrıs’ı fethetmesi, bir idarî değişim olmanın yanısıra Türk-İslâm medeniyetinin adaya yerleşmesi anlamına gelmiştir. Bu bağlamda Mağusa, Anadolu’dan getirilen Türk nüfusun iskânı ile hızlı şekilde Türk-İslâm şehir dokusunu kazanmıştır. Camileri, hanları, mahalleri, vakıf düzeni ve idarî yapısıyla tam anlamıyla bir Türk şehrine dönüşmüştür.
Mağusa’nın Türk kimliği yalnızca idarî bir hâkimiyetle sınırlı kalmamıştır. Demografik yapı ve toplumsal yaşam da bunun temel göstergesi olmuştur. Osmanlı’dan itibaren Mağusa’da kurulan Türk toplulukları, Kıbrıs Türk halkının kültürel omurgasını oluşturmuş, bölgenin dil, gelenek, inanç ve sosyal yapısında belirleyici olmuştur. 19. yüzyıl boyunca İngiliz yönetimi adaya hâkim olsa da şehirdeki Türk nüfusu varlığını korumuştur. Kıbrıs’ın kaderi ne yönde değişirse değişsin, Mağusa’nın Türk kimliği bozulmamıştır. İngiliz idaresi süresince uygulanan göç, vergi ve toprak politikaları adalı Türkleri zorlamışsa da Mağusa’daki Türk toplulukları kültürel sürekliliklerini koruyarak şehrin sosyolojik temelini oluşturmaya devam etmişlerdir.
1950’li yıllardan itibaren adada yoğunlaşan Enosis faaliyetleri, Rum saldırıları ve etnik temizlik girişimleri Mağusa’nın Türk kimliğini hedef almış olsa da Kıbrıs Türk halkı bu baskılara karşı direniş göstermiştir. Özellikle 1963–1974 döneminde Rum saldırılarından en çok etkilenen bölgelerden biri Mağusa olmuştur. Buna rağmen Türk halkı şehri terk etmemiş, Türk Mukavemet Teşkilatı’nın (TMT) örgütlendiği en önemli merkezlerden biri hâline gelmiştir. 1974 Kıbrıs Barış Harekâtı ile birlikte Mağusa’nın Türk karakteri bir kez daha perçinlenmiştir. Şehir, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’nin en önemli kültürel ve stratejik şehirlerinden biri hâline gelmiştir.
Bugün Mağusa, yalnızca geçmişin izlerini taşıyan bir liman şehri olmanın ötesinde, Türk tarihinin Akdeniz’de bıraktığı güçlü mirasın canlı bir yansıması olarak karşımıza çıkmaktadır. Lala Mustafa Paşa Camii’nden Namık Kemal Zindanı’na, Osmanlı surlarından geleneksel Türk mahallelerine kadar şehir, Türk kimliğinin mimarî ve kültürel hafızayla nasıl iç içe geçtiğini açık şekilde sergilemektedir. İngiliz döneminin asimilasyoncu girişimlerine ve Rum tarafının yoğun propagandasına rağmen Mağusa Türk’tür, Türk kalmıştır ve Türk kalmaya devam edecektir. Kıbrıs Türk halkının kimliğiyle özdeşleşen Mağusa, bugün hem kültürel hem tarihsel hem de jeopolitik bir Türk şehridir.
