Alihan Töre Saguni, 21 Mart 1884 veya 1885 tarihinde Rus İmparatorluğu’na bağlı Yedisu eyaletinin Tokmok (Bugünkü Kırgızistan) şehrinde, kökeni Özbek asıllı Nakşi bir İslâm âlimi ailesine mensup olarak dünyaya gelmiştir. “Saguni” mahlasını, doğduğu yerin yakınındaki tarihî Balasagun şehrinden almıştır.
İlk eğitimini memleketinde aldıktan sonra, babasının isteği üzerine Mekke ve Medine’de İslâmi ilimler alanında tahsilini tamamlamış, ardından Buhara’nın ünlü medreselerinde eğitimine devam etmiştir. Arapça, Farsça ve Türkçe dillerini üst düzeyde bilen Alihan Töre, aynı zamanda tıp bilgisine sahip bir hekim olarak da tanınmıştır. Vaazlarında ve faaliyetlerinde Çarlık Rusya’sına karşı bağımsızlık fikrini savunması, onu erken yaşlardan itibaren Rusya’nın takip listesine sokmuştur.
Alihan Töre’nin siyasî kariyerinin doruk noktası, Doğu Türkistan’da Çin yönetimine karşı yükselen millî direnişin liderliğini üstlenmesidir. Birkaç yıllık hapis hayatının ardından serbest kalan Töre, 1944 yılında patlak veren Üç Vilayet İhtilali’nin (İli, Tarbagatay ve Altay) organizatörü ve komutanı olmuştur.
Bu direnişin başarısı üzerine, 12 Kasım 1944 tarihinde kurulan İkinci Doğu Türkistan Cumhuriyeti’nin ilk ve geçici cumhurbaşkanı unvanını almıştır. Bu kısa ömürlü devlet, onun siyasî ve askerî yeteneklerinin bir sonucudur. Alihan Töre, bu süreçte sadece bir asker ve siyasetçi değil, aynı zamanda millî orduyu kuran, bakanlıkları teşkil eden ve bir siyasî program hazırlayan kurucu devlet adamı rolünü üstlenmiştir.
Alihan Töre’nin devlet başkanlığı görevi, 16 Haziran 1946 tarihinde Sovyetler Birliği’nin müdahalesiyle trajik bir şekilde son bulmuştur. Barış görüşmeleri bahanesiyle Rus konsolosluğuna çağrıldığı Gulca’da Sovyet yetkilileri tarafından kaçırılmış ve zorla Taşkent’e (Özbekistan) götürülmüştür.
Hayatının geri kalan yaklaşık otuz yılını Taşkent’te ev hapsinde ve KGB gözetiminde geçiren Alihan Töre, siyasetten uzaklaştırılmasına rağmen, bu dönemi fikrî üretim ve edebî faaliyetlerle geçirmiştir. 28 Şubat 1976 tarihinde vefat edene kadar eserler kaleme almış, talebe yetiştirmiş ve çeviriler yapmıştır.
XX. yüzyıl başlarında Türkistan coğrafyasında Çin ve Sovyet emperyalizmine karşı verilen bağımsızlık ve kimlik mücadelesinin en önde gelen siyasî, askerî ve fikrî liderlerinden biri olan Alihan Töre Saguni’nin hayatı, bir âlim, doktor, tarihçi ve devlet adamı kimliklerini birleştirerek Türkistan boylarının kolektif bilincini uyandırmaya adanmış çetrefilli bir serüveni temsil etmiştir.
