“En büyük zafer, savaşmadan kazanılandır.” Sun Tzu
Yapmış olduğumuz çalışmada, modern savaşların en etkileyici boyutlarından biri olan
psikolojik savaş tekniklerinin nasıl modern yöntemlere evrildiği incelenmiştir. Çalışmanın
temel sorusu; “Psikolojik operasyonlar modern savaşlarda nasıl bir rol oynamakta ve hangi
siyasi, hukuki ve etik sonuçlar doğurmaktadır?” şeklinde kurgulanmıştır.
Amaç; Psikolojik Harp operasyonlarının (Çalışmamızda PSYOPS olarak kullanılacaktır.)
tanımını, kullanım biçimlerini, güncel ve güncel arka planını ve günümüzde farklı aktörler
tarafından nasıl dönüştürüldüğünü bütüncül bir perspektifle ortaya koymaktır. Özellikle
uluslararası hukuk ve etik tartışmalarının, bu operasyonun devlet politikalarının ve toplumsal
psikolojinin nasıl şekillendirildiği analiz edilmiştir.
Çalışmada kullanılan bilimsel yöntem, nitel araştırma yaklaşımı ve doküman analizi üzerine
kurulmuştur. Açık istihbarat kaynağı (OSINT) yöntemleriyle ulaşılan veriler; akademik
makaleler, resmi kurum raporları, askeri doktrin metinleri ve güvenlik çalışmaları literatürü
üzerinden karşılaştırmalı olarak değerlendirilerek biçimlendirilmiştir. Bulgular, yalnızca bilgi
aktarımıyla sınırlı kalmamış; Yorum ve analizler sadelikten geçirilerek kavramsal bir çerçeveye
oturtulmuştur.
Araştırmanın sınırları, doğrudan saha verilerinden ziyade açık kaynaklara dayanması ve geniş
literatürün belirli örnekleri üzerinden toplanmasıdır. Bununla birlikte yararlanılan kaynak
çeşitliliği uluslararası akademik literatür, askeri raporlar, uluslararası hukuk belgeleri ve
güvenlik çalışmaları kapsamlı ve çok boyutlu bir perspektif kazandırılmıştır.
Günümüzde Psikolojik Savaş/Harp sadece “destekleyici” değil, operasyonel/stratejik
sonuç üreten bir ana çerçevenin parçası hâline gelmiştir.
Yapay zeka ile otomatikleştirilmiş psikolojik savaş tekniklerini (deepfake, bot üretimi,
sahte haber yazımı) hukuki ve etik birimleride içine çekerek amaca yönelik taktik
stratejileri toplum üzerinde uygulamaktadır.
Giriş
Taşı takıya, demiri kılıca dönüştüren Orta Çağ metal işçileri ve mimari bilgileri kullanarak
muazzam yapıları oluşturan duvarcı ustaları, hâkim otoriterlerin güç mücadelesinde rekabet
edilen, hatta toplumsal dokuyu tehdit eden ajanlar olarak görülüyordu. Günümüzde dahi pek
çok insan, dünyanın aslında düz olduğuna ve aya inişin bir TV stüdyosunda gerçekleştirilen
sahte çekimden ibaret olduğuna inanıyor. Daha yakın zamanlarda, dünyanın en gelişmiş
ülkelerinden biri olan Birleşik Krallık’ta yaşayan insanların 5G hücre teknolojisinin COVID-
19’u yaydığını iddia eden komplo teorilerine inandığına ve baz istasyonlarına saldırmalarına
şahit olduk.
Bilim dünyadaki birçok tabuyu, yüce varlığa atfedilen doğa olaylarını, gözlem ve empirik
araştırma yöntemleriyle aydınlatmış; gelişen klinik psikoloji, teknoloji, yapay zekâ ve
algoritmalar sayesinde hayat, eskisinden daha kolay olmuştur. Diğer taraftan bilim; insanların
Machiavelli’den bu yana gücü elinde tutmak sevdası gereği savaş oyunlarında ve amaca yönelik
komplo teorilerinde kullanılan müthiş bir silah olarak kendini göstermektedir.
Birçok ülke liderlerinin iç politikada kullandığı PSYOPS, uluslararası kurallara göre savaş
durumunda bile kullanılması yasak olan noktaya çok yakındır. Psikolojik savaş, en yalın ifade
ile hedeflenen kitlenin (bu hedef kitle savaşta ise o zaman bunun tanımı düşman olur) zihinlerini
etkilemek için propaganda ve psikolojik manipülasyonlar gibi tekniklerin topyekûn kullanıldığı
bir savaş türüdür. Maalesef, totaliter veya hibrit rejim olsun olmasın çok sayıda ülke lideri, erk
uğruna hep benzer teknikleri kullanmışlardır. Bu noktada ilk olarak Jeremy Bentham’ın
literatüre kazandırdığı, modern çağda ise Michel Foucault’un yaygınlaştırdığı “Panopticon”
kavramından bahsetmek gerekir. Burada iktidarın örtülü araçlarla muhalefeti izleyip, yarattığı
baskıyla kendilerine çeki düzen vermesini sağlamaya dayalı bir ıslah mekanizması söz
konusudur. Günümüzde ise ibre tersine dönmektedir. Thomas Mathiesen’in ortaya attığı
“Sinoptikon”, hizaya getirilmeye çalışılan muhalefetin teknolojinin nimetlerinden
faydalanarak, açık istihbarat verileri üzerinden iktidarın kusurlarını afişe etmesini tanımlar.
Ancak bu iki kavramı yalın bir şekilde açıklamak zordur. Nitekim her iki kavram da
birbirleriyle etkileşim içerisindedir. Dijitalleşme, kitle iletişim araçlarındaki gelişmeler ve
algoritmalar sayesinde gücün ve etkinliğin anlamının değişmesiyle bu kavramlar da anlam
karmaşasına uğramıştır. Ancak, bu karmaşık kavramların içeriği ne olursa olsun, şu soru doğal
olarak ortaya çıkmaktadır: Bir ülkenin iç politikası bu şekilde evrilmiş ise bu durumu yakından
izleyen ve söz konusu ülke üzerinde hegemonya beklentisi olan bir gücün boş durması mümkün
müdür? Tabii ki değildir. O da ilgili ülkenin kırılma noktalarını, hassasiyetlerini, muhalefetin
beklentilerini, iktidarın birçok alandaki boşluklarını, mezhep ve tarikat çatışmalarını, önem
verdiği değerleri manipüle edecektir.
Günümüzde medya, eskisi gibi bir elin beş parmağı sayısı kadar gazete ve iki televizyon
kanalından ibaret değildir. Ülkeler, liderler, güvenlik güçleri, istihbarat kurumları ve şirketler
dijital medya ve bilgi teknolojilerini kullanarak algı yönetimi yaparken, PSYOPS’ un kuralları
da değişmektedir. Bir zamanlar “kara propaganda” olarak adlandırılabilecek yöntemler troller
aracılığıyla devreye sokulurken, sınırlar eskisine göre çok daha belirsiz ve kaygan durumdadır.
Tartışılan konuların başında uluslararası insancıl hukukun günümüz şartlarındaki
uygulamalarda yetersiz kalması gelmektedir. Diğer tartışmalar; AI/YZ (Artificial Intelligence
/Yapay Zekâ) temelli droneların kullanımından, farklı propaganda kaynaklarına ve bunların
hedef aldıkları kurum ve kuruluşlara dek geniş bir yelpazede devam etmektedir. Teknoloji
değişirken hukuki zeminin, etik değerlerin oluşturulması ve uygulanması konusunda genelde
geç kalınmaktadır. Artık başa çıkılamayacak kadar çok sayıda verinin toplama, analiz etme ve
değerlendirme işlemleri yine hayli karmaşık bir konu olup, bunu sadece insan zekası ile
yapabilmek ve sonuçlarını değerlendirmek her geçen gün kendinden öğrenen makinaların
gelişmesiyle zorlanmakta hatta imkansız hale gelmektedir.
Sayısız psikolojik savaş oyunu ile türlü operasyonlara maruz kalan Türkiye’nin, uluslararası
arenada ve Uluslararası toplumda özellikle güvenliği ile ilgili aldığı kararlarda meşruiyet
kazanması top yekün bir ikna seferberliğine ihtiyaç elzem hala gelmiştir. Finansal
okuryazarlıkta (paranın nasıl kullanıldığını anlayabilme yeteneği ya da kişinin finansı
anlayabilme becerisi) olduğu gibi; vatandaşlarda çevrim içi okuryazarlık (dijital teknolojileri
kullanarak mevcut bilgiye ulaşma ve bu bilgileri verimli kullanarak bilgi üretme becerisi)
konusunda alt yapı oluşturmak uzun vadede toplumun yaşam ve anlayış kalitesini artıracağı
gibi, hiçbir zaman bitmeyen ve biteceği de düşünülmeyen her türlü psikolojik savaş oyunlarına
ve aldatmaya dayalı siyasi söylemlere daha bilinçli bakma imkânı sağlayacaktır. William
Shakespeare’in söylediği gibi birileri hayata “Bütün Dünya bir oyun alanıdır” gözüyle
bakabilir; ancak hakikat, bu oyunları şahsi çıkarlara göre değil, insanların ve tüm evrenin
yararına kullanmaktır. Günümüzde bu hakikati ararken, Halil Cibran’ın dediği gibi, “İnsanın
hakikati, sana gösterdiğinde değil, göstermediğindedir. Bundan ötürü onu tanımak istersen
dediklerine değil, demediklerine kulak ver.” Bu iki satır, mevzubahis araştırma konumuza ışık
tutmakta önemli bir kıvılcım olarak, üzerinde derin düşünmeyi gerektirecek kadar açıklayıcıdır.
Ancak, madalyonun bir de diğer yüzü vardır. PSYOPS, hegemon gücün müttefiklerine siyasi
meşruiyet ve desteği küresel çıkarları ölçüsünde verirken, karşı tarafı veya müttefiklerinin
muhalefetine yönelik birçok psikolojik operasyonu, müttefikinin ya da kendi yararına olacak
şekilde destekleyebilir. PSYOPS, sadece savaş şartlarında değil barış ortamında siyasi çıkarlar
ve güvenlik politikaları paralelinde ilerleyebilir. Savaş yok iken savaş çıkartarak hedef ülkeyi
böler, parçalar ve hatta rejimi bile değiştirebilir. Yazımızın çerçevesi ve sınırları gereği bundan
ötesi analizler için çok daha geniş veri analizi ve literatür taraması gerektirdiğinden, şimdilik
analizin Giriş bölümünü sonlandırıyorum.
PSYOPS nedir? Nasıl kullanılır?
Psikolojik Operasyonlar (PSYOPS), hedef unsurların davranışını etkilemek ve sonuçlarıyla
mücadele etmek için psikolojik harp taktiklerini kullanan önemli bir metotlar bütünüdür. Bir
diğer açıdan araştırma yazımız, PSYOPS’ un modern savaştaki tanımını, rolünü ve ayrıca
savaşların sonuçları üzerindeki etkisini keşfetmeyi amaçlamaktadır. Ek olarak, PSYOPS
kullanımıyla ilgili yasal ve etik hususlar incelenecektir. Bu sayede, PSYOPS’ un modern
savaştaki ağırlığı hakkında kapsamlı bir öngörü sunulması planlanmaktadır. Başat olarak,
psikolojik operasyonların neyi amaçladığını ve nasıl yapılabileceğini tanımlamak gerekir.
Diğer taraftan “Operasyon Güvenliği” (Operation Security/OPSEC), dost eylemlerin
hedeflenen ülkenin istihbaratı tarafından gözlemlenip gözlemlenemeyeceğini belirlemek için
kritik bilgileri tanımlayan, hasım tarafından elde edilen bilgilerin kendileri için yararlı olacak
şekilde yorumlanıp yorumlanamayacağını belirleyen ve ardından hasım istismarını ortadan
kaldıran veya azaltan seçilmiş önlemleri uygulayan bir süreçtir. Bu bağlamda hedefin algılarını
yönlendirmek konusunda Psikolojik Savaş olarak da adlandırılan Psikolojik Operasyonlar
(PSYOPS), bir düşmanın veya hedef nüfusun zihniyetini, davranışını etkilemeyi amaçlayan
stratejik önlemlerin bütünüdür. Bu operasyonlar algıları şekillendirmek, duyguları manipüle
etmek suretiyle askeri veya siyasi hedeflere ulaşmak için psikolojik taktiklerin yanı sıra tüm
iletişim tekniklerinden yararlanır. Bu sayede etkili psikolojik operasyonların sonuçları geniş
kapsamlı ve etkili olabilir. PSYOPS uygulayıcıları, hedef kitlenin psikolojisini yaptığı analizler
ile anlar ve davranışlarını şekillendirmek için propaganda, yanlış bilgilendirme, aldatma gibi
psikolojik taktiklerin tamamını kullanır. Günümüzde açık kaynaklar, ulaşım kolaylığı ve
araştırma yöntemlerinin gelişmesinden dolayı PSYOPS’ un modern savaştaki rolünü daha iyi
anlayarak, geleneksel askeri taktiklerden nasıl farklılaştığını ve muharebe sonuçlarını etkileme
potansiyelini analiz edebiliriz. PSYOPS’ un yarattığı etkinin incelenmesi, yaptığımız
araştırmanın bir diğer önemli yönüdür. Bu sayede PSYOPS’un hedeflenen kitlenin davranışını
etkilemedeki performansını değerlendirebilebilir. Ayrıca, hatalı bir PSYOPS askeri
operasyonlar üzerinde istenmeyen sonuçlara yol açabileceğinden, PSYOPS kullanımıyla ilişkili
potansiyel riskleri göz önünde bulundurmak hayati önem taşımaktadır. PSYOPS’un modern
savaştaki rolü ve etkisi tartışılırken yasal ve etik hususların da dikkate alınması, PSYOPS’u
çatışmada kullanmanın potansiyel sonuçlarını anlamak ve etik sonuçlarını belirlemek için çok
önemli bir husus olarak önemini korumaktadır. Ek olarak, PSYOPS kullanımını yöneten
uluslararası yasa ve yönetmelikleri araştırmak, taktik belirlemede gerekli yasal çerçeve
hakkında fikir verebilir. Gizli yapılan psikolojik savaşta unsurlar ilgili ülkenin kanunlarına ve
yasalarına uyum gösteremez ise açığa çıkacak ya da hedef ülkenin karşı psikolojik savaş
unsurlarına kontra hamle imkânları verecektir.
Sonuç olarak bu araştırma yazısı, PSYOPS’ un modern savaştaki rolünü ve etkisini keşfetmeyi
amaçlamaktadır. PSYOPS’ un tanımı ve rolünün yanı sıra savaş sonuçları üzerindeki etkisini
inceleyerek, önemi kapsamlı bir şekilde sunulacaktır. Ayrıca, PSYOPS ile ilişkili yasal ve etik
hususların araştırılması, çağdaş savaştaki etkilerinin daha geniş bir şekilde anlaşılmasına
katkıda bulunacaktır.
Psikolojik Operasyonların tanımı ve rolü
Psikolojik Operasyonlar (PSYOPS), politik amaçları ilerletmek için tutum ve davranışları
etkilemek gayesiyle stratejik biçimde kullanılan asimetrik savaşın önemli bir parçasıdır ve eski
çağlardan beri mücadelelerin sonucunu şekillendirmek için kullanılmıştır. Bu operasyonlar
bütününde ağ harbi (network warfare/NW) ve elektronik harp (electronic warfare/EW) gibi
faktörler etkin bir şekilde kullanılmaktadır. Psikolojik Operasyonlar askeri ve siyasi hedefleri
desteklemek, hedef kitlelerin algılarını etkilemek için kullanılan bilgi savaşının bütününü ifade
eder.
PSYOPS’un genel doğasına, tarihsel arka planına ve kavramlarına binlerce yıl öncesinde
rastlanmaktadır. Çin’in bilge generali Sun-Tzu, 2500 yıl önce ismine “Psikolojik Harp” ya da
“Propaganda” demese de bir kitap (Savaş Sanatı) yazmış ve bazı önerilerde bulunmuştur.
Bunlardan bazıları şunlardır: “Hasım ülkelerde iyi olan şeyleri gözden düşürünüz. Hasım
ülkelerin hakanlarının başarılarını küçük göstererek şöhretlerine gölge düşürünüz ve zamanı
geldiğinde de kendi halkının onları hor görmesini sağlayınız. Adi ve aşağılık kişilerin iş
birliğinden yararlanınız. Düşman halkın kendi aralarında olan uyuşmazlık ve kavgalarını
yayınız. Hasmınızın geleneklerini gülünç hale getiriniz.” Kullanılan yöntemlere bakıldığında
yüzyıllardan beri milletimize yönelik uygulanan psikolojik savaş taktiklerinin hiç değişmeden
devam ettiğini görebilirsiniz. (28)
PSYOPS, hem barış zamanında hem de savaşta uygulanabilen stratejiler bütünüdür. Nitekim
öne çıkan bir Çin askeri dergisi olan China Military Science, son yıllarda psikolojik savaş
üzerine altı makale yayımlamıştır. Uygulama alanları; taktik savaş alanından operasyonel
harekât sahasına ve stratejik çatışma seviyelerine kadar değişkenlik gösterebilir [ 1]. Frank L.
Goldstein ve Daniel W. Jacobowitz gibi konunun uzmanları, PSYOPS’un tanımını yaparken
çeşitli unsurları ve birçok faaliyeti kapsadığını, ülkelerin ulusal güvenliğinin ayrılmaz bir
parçası olduğunu açıklamaktadırlar [1]. Akademi evreninde literatürde üç tür tartışma öne
çıkmaktadır. Bunlar; stratejik, taktiksel ve operasyonel alandaki tartışmalardır. En basit
anlamda propaganda yöntemleri, içerik olarak beyaz, gri ve siyah kategorilere ayrılmaktadır
[1]. Dünya Savaşları, Kore Savaşı ve 1960’lar sırasında, askeri PSYOPS’un kapsamı esas
olarak psikolojik savaş ve muharebe propagandası ile sınırlıdır [1]. Ancak günümüze
gelindiğinde araştırmacılar, PSYOPS’un insani yardım operasyonlarında rol oynadığını da
açıklamaktadır [2]. Bu yardım konusunu sadece haklar boyutuyla değerlendiremeyiz; ikili
okuma yöntemi ile veriyi değerlendirdiğimizde ülkelerin sert güçlerinin etkileşimde bulunacağı
kuruluşlar arasında sivil toplum kuruluşları, özel gönüllü kuruluşlar (Private Voluntary
Organizations/PVO) veya diğer “müttefikler” gibi yumuşak güç unsurları sayabiliriz. Tüm bu
iletişim ve ilişikler yardımcı kuruluş gibi değerlendirileceği gibi hedef olarak da görülebilir. Bu
tamamen o anki stratejinin nasıl geliştiği ve amacın ne olduğu ile ilgili önemli taktiksel karar
verme sürecidir.
Center for Naval Analysis tarafından yürütülen bir çalışmada yer alan brifing, PSYOPS’larda
HAO’ların (Humanitarian Affairs Officer/İnsani İşler Subayları) afet gibi senaryolardaki
rolünün yanı sıra USMC (ABD Deniz Piyade Kolordusu) CA (Sivil İşler) ve PSYOPS
birimlerinin genel yeteneklerini de incelemektedir [3][2]. Ayrıca çalışma, operasyonların
etkinliğini artırmak için diğer operasyon yeteneklerini Deniz Piyadeleri birimleriyle entegre
etmenin yollarını önermektedir [2]. Son olarak araştırma; PSYOPS politikasının önemini,
PSYOPS’ un DESERT SHIELD ve DESERT STORM (Çöl Kalkanı ve Çöl Fırtınası)
Operasyonlarında bir güç çarpanı olarak kullanımını ve PSYOPS’un ulusal güvenlik
politikalarıyla ilişkisini ortaya koymaktadır [4].
PSYOPS’ un günümüzdeki rolü
Bu konudaki farkındalık, PSYOPS’ un modern savaştaki rolüne daha fazla odaklanılmasına yol
açmıştır. Bu tür harekâtların önemi, taktik harekâtların başarılı bir şekilde yürütülmesinden çok
daha fazladır [5]. Askeri psikolojik operasyon uzmanları ve gizli harekât uzmanları dâhil olmak
üzere birçok uzman, terimin kavramsallaştırılmasına katkıda bulunmuştur [6]. PSYOPS, bilgiyi
kullanarak yabancı izleyicilerin davranışlarını şekillendirmesine olanak tanır [4]. Bu nedenle
bu olgu, ülkelerin ulusal güvenliğin temel bir bileşeni haline gelmiştir [7]. Örnek vermek
gerekirse, ABD Savunma Bakanlığı PSYOPS’ un rolünü değerlendirirken sahip olduğu etkiyi
ve bu rolü yerine getirmek için gereken yetenekleri oldukça net belirlemiştir [3]. Ayrıca,
yukarıda da örneklendiği üzere USMC Sivil İşler ve PSYOPS yetenekleri ve deneyimi hakkında
bilgilendirme toplantısında, İnsani Yardım ve Diğer Operasyonlarda psikolojik operasyonların
rolü hakkında genel bir bakış sağlanmıştır [2]. Elbette bu rollerin her an değişebileceği
faktörünün PSYOPS’un felsefesi gereği göz önünde bulundurulması gerekir. Modernize
edilmiş teknolojilerin ışığında, bilgi savaşı ve psikolojik operasyonların harekât ortamını
önemli ölçüde dönüştürme potansiyeline sahip olduğu açıktır [8].
Aşağıdaki şekilde, herhangi bir askeri operasyonun taktiksel planını yaparken operasyonun
temel öğeleri olan “Gözlemle, Yönlendir, Karar ver, Harekete geç” (Observe, Orient, Decide,
Act/OODA) döngüsünün bir örneği yansıtılmaktadır. OODA döngüsü “Komuta, Kontrol,
Bilgisayarlar, İletişim, Bilgi, İstihbarat, Altyapı, Keşif ve Gözetleme” (Command, Control,
Computers, Communications, Intelligence, Reconnaissance, and Surveillance/C4I3RS) ile
başarıya ulaşmak, komutanların uyguladıkları savaş türünde gerekli bilgileri sağlamak için
savaşın her seviyesinde durumsal farkındalığı anlama ve değişen durumlara göre yeni taktiksel
planlar yapma kabiliyetine bağlıdır.
(8) Brazzoli
Son olarak, IO (Information Operations/Bilgi Operasyonları) ve PSYOPS tanımlarındaki
önemli değişiklikler gibi gelecekteki PSYOPS uygulamalarındaki olası zorluklar da,
araştırmacılar tarafından tartışılmaktadır. Doktrin, organizasyon ve yetenekler ile tanımlanır
[9]. Bu nedenle, PSYOPS’un modern savaşta önemli bir role sahip olduğu, tüm bu bileşenleri
düşündüğümüzde çok açık bir şekilde ortaya çıkmaktadır.
PSYOPS’un geleneksel askeri taktiklerden farkı
Psikolojik Operasyonlar, herhangi bir askeri harekâtın ayrılmaz bir parçasıdır. PSYOPS,
hasmın kararlarını ve davranışlarını etkilemek için kullanılır; böylece geleneksel askeri
taktiklere göre bir avantaj sağlar [1][5]. Ayrıca PSYOPS, bir çatışmayla ilgili olarak
kamuoyunu ve algıları etkilemek için kullanılmaktadır [7]. PSYOPS, ulusal güvenliğin önemli
bir bileşeni olduğundan, gelecekteki çatışmalarda daha büyük bir rol oynamaları muhtemeldir
[7][8]. Bu amaçla, ABD Savunma Bakanlığı, PSYOPS’un rolünü bilgi savaşının kritik bir
unsuru olarak değerlendirmiş [3], Irak ve Afganistan’daki çatışmalar, PSYOPS’un insani
yardım ve afet yardımı ile ilgisini açıkça ortaya koymuştur [2]. Ek olarak, PSYOPS’un
gelecekteki çatışmalardaki rolü, değişen operasyonel ortamın ortaya çıkardığı zorluklar dikkate
alınarak ayrıntılı olarak tartışılmıştır [8]. Bu aşamada, ABD Ordusunun (USMIL)
Afganistan’daki operasyonlarından bu yana hem Bilgi Operasyonlarının hem de PSYOPS’un
tanımlarının, doktrininin, organizasyonunun ve yeteneklerinin önemli ölçüde değiştiğini
belirtmek yerinde olacaktır [9].
PSYOPS’un muharebe sonuçları üzerindeki etkisi
Sun Tzu’nun daha önce örneklediğimiz kitabında olduğu gibi Psikolojik Operasyonlar, binlerce
yıldır askeri operasyonlarda stratejik olarak kullanılmaktadır ve modern çağda tüm askeri karar
vericilerin sorumluluğundadır [10]. PSYOPS, hedef kitlenin tutumlarını, duygularını,
muhakeme güçlerini, karar verme süreçlerini ve davranışlarını etkilemek için tasarlanır [10].
Bu, amaçlanan mesajın, mesaj biçiminin ve formatının, diğer taktiksel çalışmalar ile
entegrasyonun, kültürel farklılıkların, mesajın gizli kodlamasının ve kodun doğru alım
olasılığının, zamanında eylemin, hedef kitlenin güvenilirlik, yetenek algısının anlaşılmasını
önemser ve planlamanın bu şekilde yapılması önemli bir safhadır [10]. Emir-komuta zincirinin
kalitesi, komutanların PSYOPS ekiplerini ne kadar etkin istihdam ettiği konusu belirleyici bir
faktördür ve bunları kullanmanın operasyonel maliyeti önemlidir [11]. Araştırmalar, PSYOPS
ekiplerinin kaliteli istihdamının operasyonların sonucunu doğrudan etkilediğini göstermiştir ve
PSYOPS ekiplerinin etkin istihdamında eğitim ve öğretimin ikincil bir rol oynadığı bulunmuştur
[11]. Ayrıca örnek olarak ABD Ordusu, PSYOPS ekiplerinin etkin istihdamında ilgili eğitim
ve öğretimin yadsınamaz bir değere sahip olduğunu ileri sürerek, son 10 yılda gerçekleştirilen
operasyonların önemli bir yüzdesinde PSYOPS ekiplerini tam olarak istihdam etmekte
başarısız olduğu da ayrıca saptanmıştır [11]. Nitekim en son Afganistan operasyonlarındaki
başarısızlıklar bu görüşü teyit etmiştir. Mevcut Müşterek Harekât Alanı Simülasyonu (Joint
Theater Level Simulation/JTLS) savaş modeli, psikolojik operasyonların herhangi bir temsilini
içermekte yetersizdir [12]. PSYOPS’u dâhil etmenin amacı, JTLS savaş simülasyonu [12]
içindeki savaş alanları üzerindeki etkisinin ne olduğunu askeri, sivil hedef etkileriyle sırasıyla
açık ve toplu olarak tahmin etmek şeklindedir [12]. Mevcut araştırma yazısı, PSYOPS’u JTLS
savaş modeline entegre etmek için hedef kitle analizi, verileri doğru toplama, geliştirme ve
değerlendirme süreci, bilgileri yayma, askeri ve sivil hedef kitleler üzerindeki etkilerin
tahminini içeren bir metodolojinin ana hatlarını çizmektedir [12].
PSYOPS’ un hedef kitleyi etkilemedeki gücü
Psikolojik Operasyonlar modern savaşın temel bir bileşenidir ve onlarca yıldır kullanılmaktadır
[11]. Bu uygulamalar, komutanın sınırlı bir kaynağın etkilerini en üst düzeye çıkarmasına izin
veren düşük maliyetli ve yüksek etkili yapıları nedeniyle geniş çapta kabul görmüştür [10]. Ek
olarak, PSYOPS, daha aşırı önlemlere başvurmadan stratejik hedeflere ulaşmak için sıklıkla
kullanılabilir [13]. Bu nedenle, PSYOPS’ un savaş alanı üzerindeki etkisini analiz etmek ve
tahmin etmek önemlidir [12][14]. Bu analizler ve değerlendirmeler doktrinin, eğitimin ve diğer
yönlerin hedef kitlenin karar verme süreçleri üzerindeki etkisini anlamak için konu
uzmanlarından yararlanılarak yapılır [11]. Taktik PSYOPS yerel bir alana odaklanırken,
PSYOPS aynı zamanda konuşlandırılmış bir askeri görev gücünü destekleyen ikna faaliyetlerini
söylemler ile geliştirir [15]. Ayrıca, olası sonuçları belirlemek için PSYOPS’un uygulanmadan
önce test edilmesi önem arz etmektedir [10]. Sosyal medyanın da PSYOPS alanında önemli bir
araç haline geldiğini Rusya/Ukrayna savaşında her iki tarafın da bu unsuru kullanış biçimi ve
etkinliğinden anlayabiliyoruz [16]. Son olarak, muharip komutanın bir PSYOPS programının
[17] etkisini değerlendirme ve raporlama yöntemine sahip olmasının çok önemli bir yetenek
gerektirdiğini de vurgulamakta yarar olacaktır.
PSYOPS’ u modern savaşta kullanmanın potansiyel riskleri
PSYOPS, bir diğer bakış açısına göre, konuşlandırılmış bir askeri görev kuvvetini desteklemek
maksadıyla hasım veya tarafsız bir halkın duygularını, tutumlarını ve davranışlarını etkilemek
için kullanılan bir araçtır [15]. Ayrıca PSYOPS, ABD örneğinde, Müşterek Kuvvet
Komutanlığının (Joint Forces Command/JFC) hedeflerine ulaşmasına olanak tanıyan düşük
maliyetli, yüksek etkili bir araç olarak kabul edilir [10]. Bu kabulden hareket ile JTLS savaş
simülasyonu [12] içinde PSYOPS’un savaş alanı üzerindeki etkisini tahmin etmek önemli bir
veri olarak değerlendirilebilir. Bu değerlendirmeyi yaparken veri kaynaklarının tanımlanması
ve potansiyel sonuçların değerlendirilmesi önemli bir analiz çalışması beraberinde düşünülmeli
[14] ve muhtemel sonuçları belirlemek için PSYOPS’ un önceden test edilmesi gerektiğine
dikkat edilmelidir [10]. Bu aşamada Taktik PSYOPS Ekiplerinin (Tactical PSYOPS
Team/TPT) özel seçilerek istihdamı, operasyonların sonucunu doğrudan etkiler [11]. Ayrıca,
hasmın değişen kararlarının muharebe sonuçları üzerindeki etkisi modellenmelidir [14]. Bu
konuda istihdam edilecek personelde farklı donanımlarının olması aranır. Muharip
komutanların, bir PSYOPS programının taktik muharebe operasyonları üzerindeki etkisini
değerlendirme ve raporlama sorumluluğuna sahip olması beklenir [17]. Bu nedenle gerek
komutan gerekse istihdam edilen özel personelin sadece askerliği layığıyla icra etmesi değil,
sosyolojiyi ve bilgi teknolojilerini kullanmayı, kodlama ve veri analizini olağanüstü kabiliyette
yapabilme yeteneklerini haiz olması da, harekâtların icrasında önem teşkil eden
faktörlerdendir. Psikolojik Operasyonlar konulu bir sempozyumda, sosyal medyanın bir
çatışmanın nihai sonucunu etkileyebilecek olan PSYOPS [16] üzerindeki etkisi tartışmaya
açılmış ve sonucunda PSYOPS’ un modern savaşların sonucu üzerinde büyük bir potansiyel
etkiye sahip olduğu net biçimde kabul görmüştür [13].
Yasal ve etik hususlar
Modern savaşta PSYOPS kullanımı söz konusu olduğunda, yasalar ve etik normlar önemini
korumaktadır. Tam bu noktada Yapay Zekâ ve algoritmalar karşımıza çıkmaktadır. Teknoloji
ilerledikçe, yasal sistem henüz olguya ayak uydurmakta zorlanmakta ve bu durum yasaların
PSYOPS zemininde Yapay Zekâ’nın nasıl ele alınacağına dair belirsizliğe yol açmaktadır [19].
Bu konuda iki kilit sorunun sorulması gerekir: 1- Faaliyet yasal mı? [20]; ve 2- Faaliyet etik
mi? [20]. Yasal ilkeler genellikle ülkelerin yasalarına tabidir, bu nedenle uygulayıcıların kendi
yetki alanlarındaki yasaların farkında olmaları önemli bir konu olsa da, uluslararası yaptırımlar
da göz ardı edilemez önemde bir faktördür [21]. Demir yumruk ile kazanılan zaferlerin kalplere
hitap etmedikçe buzun güneşin altında erimesi gibi yavaş ve geri dönülemez bir şekilde
yenilgiye dönüşebileceğinin örnekleri, savaş tarihinde mükerrer bir olgu olarak ibretliktir.
Tecrübeli bir askere dünyanın en tehlikeli silahı nedir diye sorarsanız, “Ölümü göze almış bir
insandır.” cevabını alırsınız. “Bir mıh bir atı, bir at bir savaşçıyı, bir savaşçı dünyayı
değiştirebilir.” sözü, unutulmaması gereken bir yaklaşımı ifade eder. Yapay Zekâ mahremiyet,
gözetim, önyargı veya ayrımcılık ve felsefi zorluklar gibi birçok konuyu gündeme getiren
önemli bir gelişmedir [23]. Ancak, Yapay Zekâ kullanım için yasal imkânlar olmakla birlikte
etik kaygılar da dikkate alınmalıdır [24]. Ancak ülkeler arasındaki anarşiyi denetleyen üst
kurumlar, Asimetrik Savaş gibi kuralsız yapılan savaşlarda bu değerlere ne kadar uyabilir? Bu
mesele, ayrı bir araştırma konusudur.
Çatışmalarda PSYOPS kullanmanın olası sonuçları
Teknoloji gelişmeye devam ettikçe, yeterli olmamakla birlikte etik değerler ve yasal hususlar
da gelişmektedir. Yapay Zekâ sistemlerinin yasal ve etik sonuçları, kanunların teknik
gelişmelere ayak uyduramaması nedeniyle daha da karmaşık hale gelmektedir [19]. Yapay
Zekâ’ya eşlik eden yasal ve etik sorunlar arasında mahremiyet ve gözetleme, önyargı veya
ayrımcılık ve teknolojinin felsefi meydan okuması yer almaktadır [23]. Bu örneklemeden
hareket ile PSYOPS’un doğurabileceği etik ve yasal sorunlar, çatışmada kullanıldıklarında
dikkate alınması önemli bir husus olarak değerlendirilmektedir [24]. PSYOPS’un olası
sonuçlarının bu boyutlarda da değerlendirilmesi, özel bir taktiksel uygulama ve tali bir
operasyon olması nedeniyle zordur [27]. Ayrıca PSYOPS, herhangi bir yasayı ihlal eden
davranışları önermeyi yasaklayan yasalara uygun olarak yürütülmelidir [27].
PSYOPS kullanımını yöneten uluslararası yasalar ve yönetmelikler
PSYOPS ile uğraşan herhangi bir uygulayıcının uluslararası yasaları da dikkate alması önem
arz eder [27] ve bu durum uyulması gereken disiplin kurallarının yanı sıra davranışın etik
hususlarını da içerir [27]. PSYOPS’un etik hassasiyetler çevresinde yönlendirilmeleri
gerekmesine rağmen, yararlanılabilecek yasal fırsatlar da vardır [24]. Bu yasaların çoğu ülkeye
özgü olduğundan, faaliyet gösterilen ülkenin yasalarına aşina olmak önemli olmakla birlikte
[21], teknolojik ilerlemeler yasal eylemleri aşarken PSYOPS’un yasal sonuçları belirsizliğini
korumaktadır [19]. Diğer taraftan PSYOPS kullanımı hem yasal hem de etik zorluklar
getirebilir, ancak bunların sonuçlarını anlamak, uygulayıcıların başarı için daha iyi stratejiler
geliştirmelerine yardımcı olabilir [25].
Modern savaşta PSYOPS’un rolü ve etkisi: Tartışma ve sonuç
Çağdaş savaşta PSYOPS’un çeşitli yönleri ve önemi bu yazının tartışma bölümünde, bulguların
kapsamlı bir yorumu bağlamında ve mevcut uygulama çerçevesinde ele alınacaktır.
Araştırmacıların konu ile ilgili tartışmaları; stratejik, taktik, operasyonel ve konsolidasyon
PSYOPS gibi farklı PSYOPS türlerini ve bunların zaman içinde nasıl geliştiğini vurgulayarak
başlamaktadır. Tartışmalarda, PSYOPS’un sadece psikolojik savaş ve muharebe propagandası
ile sınırlı olmadığı, insani yardım operasyonlarında da önemli rol oynadığı vurgulanırken aynı
zamanda uzmanların PSYOPS’un kavramsallaştırılmasına yönelik katkıları da kabul
görmektedir. Araştırmacılar ayrıca, PSYOPS’un hem barış zamanı hem de savaş zamanı
ortamlarında uygulanabilir olduğunu ve çeşitli çatışma seviyelerinde işlediğini
vurgulamaktadır. PSYOPS’un öneminin taktik operasyonların ötesine geçtiği ve artık ulusal
güvenliğin temel bir bileşeni olarak kabul edildiği savunulmaktadır. Bulgular ayrıca PSYOPS
ile ilişkili etik ve yasal hususlara değinme ihtiyacını vurgulamaktadır. Ek olarak, PSYOPS’un
operasyonel ortamı dönüştürme potansiyeli analiz edilmekte ve operasyonların etkinliğini
artırmak için farklı yetenekleri entegre etme ihtiyacından bahsedilmektedir. Araştırmacılar
ayrıca PSYOPS’un mevcut savaş modellerinde temsil edilmesi konusunda daha fazla çalışma
yapılması gerektiğine dikkat çekmektedir.
Sonuç olarak bu analiz bölümü, PSYOPS politikasının ilgi düzeyini, belirli operasyonlarda güç
çarpanı olarak rolünü ve ulusal güvenlik politikalarıyla ilişkisini ortaya koymaktadır. Genel
olarak, bu araştırma yazısı, PSYOPS’un modern savaştaki rolü ve etkisine dair kapsamlı ve iyi
organize edilmiş bir derleme ve değerlendirme sunarak, PSYOPS alanındaki bilginin süregelen
ilerlemesine katkıda bulunmayı ve aynı zamanda bu kavramı anlaşılır kılmayı hedeflemiştir
Mert ÜNSAL, MA
U/İ Analist
Etik Açıklama: Araştırma yazısı; sınırları ve içeriği itibarıyla, yabancı literatüre çok fazla
ihtiyaç duyulan bir konuda hazırlanmıştır. Hazırlama ve literatür tarama aşamasında Yapay
Zekâ platformlarından yararlanılırken kaynaklara tek tek bakılmış ve doğruluğu karşılaştırma
yapılarak teyit edilmiştir. Kaynak seçiminde akademik, resmi kurum ve kuruluşların açık
erişimli bilgi ve belgelerinden yararlanılmış, OSINT (açık kaynak verileri toplama,
değerlendirme ve analiz etme süreci) yöntemleri ile derlenen veriler kaynak gösterilmek
suretiyle yazıya dâhil edilmiştir. Verilerin ve türetilen bilgilerin değerlendirilmesi,
yorumlanarak yazıya aktarımı ile genel çerçeve ve kavramsallaştırılması, yazar tarafından
yapılmıştır. Araştırma yazısından konu hakkında belli bir bilgi birikimi olan, siyasi, güvenlik
ve strateji yöneticilerinin yararlanabileceği öngörülürken, aynı zamanda dünya siyasetini ve
güven politikalarını anlamlandırmaya, kavramaya çalışan okurların da bundan istifade edeceği
düşünülmektedir.
KAYNAKÇA
- Goldstein, F., Findley, B. Psychological operations: Principles and case studies. Erişim tarihi
6 Ağustos 2023, apps.dtic.mil/sti/citations/ADA316643 - Siegel, A. The role of civil affairs and psychological operations in humanitarian assistance
operations. Erişim tarihi 6 Ağustos 2023, apps.dtic.mil/sti/citations/ADA332194 - Summe, J. Information warfare, psychological operations, and a policy for the future. Erişim
tarihi 6 Ağustos 2023, apps.dtic.mil/sti/citations/ADA363817 - Perry, K. The Use of Psychological Operations as a Strategic Tool. Erişim tarihi 6 Ağustos
2023, apps.dtic.mil/sti/citations/ADA377939 - Narula, S. Psychological operations (PSYOPs): A conceptual overview. Erişim tarihi 6
Ağustos 2023, www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/09700160408450124 - Lord, C. Political Warfare and Psychological Operations: Rethinking the US Approach.
Erişim tarihi 6 Ağustos 2023, books.google.com - Smyczek, P. Regulating the battlefield of the future: the legal limitations on the conduct of
psychological operations (PSYOP) under public international law. Erişim tarihi 6 Ağustos
2023, heinonline.org - Brazzoli, M. Future prospects of information warfare and particularly psychological
operations. Erişim tarihi 6 Ağustos 2023, issafrica.s3.amazonaws.com - Munoz, A. US military information operations in Afghanistan: Effectiveness of
psychological operations 2001-2010. Erişim tarihi 6 Ağustos 2023, books.google.com - Psychological Operations: Air Force Doctrine Document 2-5.5. Erişim tarihi 6 Ağustos
2023, apps.dtic.mil/sti/citations/ADA331241 - Segerstrom, L. Winning the soft war: the employment of tactical PSYOP teams in combat
operations. Erişim tarihi 6 Ağustos 2023, apps.dtic.mil/sti/citations/ADA562968 - Pecot, M. Integrating Psychological Operations into the Joint Theater Level Simulation
(JTLS). Erişim tarihi 6 Ağustos 2023, apps.dtic.mil/sti/citations/ADA262736 - Freedom, O. Strategy and psychological operations. Erişim tarihi 6 Ağustos 2023,
books.google.com - Ball, C. Decision Aids and Wargaming for Information Operations. Erişim tarihi 6 Ağustos
2023, apps.dtic.mil/sti/citations/ADA363158 - Collins, S. Psychological operations in combat, peacekeeping, and fighting terrorism.
Erişim tarihi 6 Ağustos 2023, books.google.com - Mouton, F., Pillay, K., Van’t Wout, C. The Technological Evolution of Psychological
Operations Throughout History. Erişim tarihi 6 Ağustos 2023, books.google.com - Sammons Jr, D. PSYOP and the Problem of Measures of Effectiveness (MOE) for the
Combatant Commander. Erişim tarihi 6 Ağustos 2023,
apps.dtic.mil/sti/citations/tr/ADA425993 - Pape, T. Legal and ethical considerations of informed consent. Erişim tarihi 6 Ağustos
2023, go.gale.com - Giuffrida, I. Liability for AI decision-making: some legal and ethical considerations. Erişim
tarihi 6 Ağustos 2023, heinonline.org - Haiman, F. The rhetoric of the streets: Some legal and ethical considerations. Erişim tarihi
6 Ağustos 2023, www.tandfonline.com/doi/pdf/10.1080/00335636709382822 - English, A. Treating adolescents: legal and ethical considerations. Erişim tarihi 6 Ağustos
2023, www.sciencedirect.com/science/article/pii/S0025712516305041 - Moradi, S., Mahdizadeh, H., Šarić, T. Research and therapy with induced pluripotent stem
cells (iPSCs): social, legal, and ethical considerations. Erişim tarihi 6 Ağustos 2023, from
stemcellres.biomedcentral.com - Naik, N., Hameed, B., Shetty, D., Swain, D., Shah, M. Legal and ethical consideration in
artificial intelligence in healthcare: who takes responsibility? Erişim tarihi 6 Ağustos 2023,
www.frontiersin.org - Rutkow, L., Gable, L., Links, J. Protecting the mental health of first responders: Legal and
ethical considerations. Erişim tarihi 6 Ağustos 2023, www.cambridge.org - Fields, B. Regulatory, legal, and ethical considerations of telemedicine. Erişim tarihi 6
Ağustos 2023, from www.sleep.theclinics.com - Thompson, E. Legal and ethical considerations for digital recreations of cultural heritage.
Erişim tarihi 6 Ağustos 2023, heinonline.org - Fedders, J., Guttenplan, L. Document Retention and Destruction: Practical, Legal, and
Ethical Considerations. Erişim tarihi 6 Ağustos 2023, heinonline.org - İşte Gerçek Psikolojik Harp ve Kumpasların iç yüzü.ISBN:978-605-9160-76-9 Kalelioğlu
