Giriş:
Bu analizin amacı, istihbaratın sadece bilgi toplama ve analizden öte, uluslararası ilişkilerde nasıl stratejik bir araç olarak kullanıldığını anlamak ve bu bağlamda mevcut ve potansiyel etkilerini ortaya koymaktır. Uluslararası ilişkilerde istihbaratın rolünü, özellikle Türkiye’nin Milli İstihbarat Teşkilatı (MİT) ve askeri operasyonları örnek alarak incelenmektedir. ilk olarak İstihbaratın, ulusal güvenlik ve dış politika stratejilerini nasıl etkilediği ve bu süreçlerde ne gibi kritik işlevler üstlendiği ele alınmakta, ikinci olarak; istihbaratın gizli operasyonlar ve devlet politikaları üzerindeki etkisinin yanı sıra, Türkiye’nin uluslararası alandaki askeri operasyonlarının meşruiyetini ve bu operasyonların uluslararası hukuk ve diplomasiyle olan ilişkisi değerlendirilmektedir. Üçüncü olarak, istihbaratın sadece bilgi toplama ve analizden öte, uluslararası ilişkilerde stratejik bir araç olarak nasıl kullanıldığını ortaya koymayı amaçlamaktadır.
This analysis aims to elucidate the utilization of intelligence as a strategic instrument in international relations, extending beyond the conventional scope of information collection and analysis. It particularly focuses on the role of intelligence in the realm of international relations, with a specific emphasis on Turkey’s National Intelligence Organisation (MIT) and its military operations. The primary objective is to explore how intelligence influences national security and foreign policy strategies, and to identify the key roles it plays in these domains. Furthermore, the study examines the implications of intelligence on covert operations and state policies. It also scrutinizes the legitimacy of Turkey’s military engagements in the international context, considering their alignment with international law and diplomatic norms. Ultimately, the analysis seeks to uncover the broader strategic applications of intelligence in international relations, surpassing its traditional functions.
İstihbaratın uluslararası ilişkilerdeki rolü, özellikle ulusal güvenlik ve dış politika stratejileri açısından ele alındığında oldukça çeşitli ve kritik öneme sahiptir. James Bond filmlerinden farklı olarak Uluslararası İlişiklerde istihbarat çok farklı kurumsal yapılar içerisinde örgütlenebilir ve çalışmalarını sürdürebilir. Bu noktada Bilgi ve zeka kavramlarının ilişkisini sorgulamakta yarar var. Bilgiye ulaşmak günümüzde açık kaynaklardaki erişim kolaylığı, geliştirilmiş teknolojik araçlar, siber sistemdeki olağan üstü yenilikler ile ulaşma imkanı daha düşük maliyetler ile sağlanabilmektedir. Parasal araçların takibinde dijitalleşme bilgi toplama ve bunları analize sunma çok daha efektif ve kısa sürelerde yapılabilmektedir. Zeka bilginin toplanmasından sonraki aşamada bunu verileri analiz etme ve doğru bir bakış ile değerlendirme de rol oynayan bir kavramdır. O nedenle kurumsal zeka, geçmiş zaman hafızası ve bunların yardımıyla gelecek ön görüsü öne çıkmaktadır. Bir diğer konu ise teoriler konusudur. Örnek Oyun teorisi sadece matematiksek önermeler ve sonuçlar ile anlaşılabilecek bir teori değildir. Stratejik karar alma ve alınan kararların amaca uygunluğu, geri dönüşü ve bu kararların etkisinin nasıl karşı tarafın zincirleme karar alma stratejilerini etkileyeceği öngörmeyi, buna göre yeni kararların alınmasını verimli kılmaktadır. Örneğin, istihbarat ajanslarının görevi ve sorumluluğu tehditleri belirleme üzerine yoğunlaşırken, Soğuk Savaş’ın sona ermesiyle, istihbarat hizmetlerinin gerekliliği ve alanı sorgulanmıştır. Özellikle CIA gibi dünyanın en ünlü istihbarat ajanslarının Berlin Duvarı’nın inşası, Sovyetler Birliği’nin çöküşü, 1990 Irak’ın Kuveyt’i işgali gibi önemli olayları öngörememesi, istihbaratın etkinliği üzerine soru işaretleri yaratmıştır.[1]
İstihbarat, sadece bilgi toplama ve analiziyle sınırlı kalmayıp, zaman zaman devlet politikalarını şekillendirmede de önemli bir rol oynar. Örneğin, ABD ve Birleşik Krallık’ın 2006 yılında Atlantik Okyanusu üzerinde sivil uçaklara yönelik bir komployu önlemesi veya ABD ve Pakistan’ın 2003’te 11 Eylül saldırılarının baş zanlısı Halid Şeyh Muhammed’i yakalamak için iş birliği yapması, istihbaratın uluslararası iş birliğindeki rolünü vurgulamaktadır. [2] Ayrıca, istihbarat servislerinin yürüttüğü gizli operasyonlar ve ‘özel politik eylemler’, hedef ülkelerdeki politik, ekonomik veya askeri koşulları etkilemeye yöneliktir. Bu tür eylemler, genellikle ABD’nin rolünü gizleyerek yapılır. Örneğin, ABD’nin İran veya diğer ülkelerde yürüttüğü gizli operasyonlar, istihbaratın uluslararası ilişkilerdeki etkisini göstermekle kalmaz[3], İstihbarat aynı zamanda ulusal güvenlik politikalarının temelini oluşturduğu çıkarımını da somut olarak ortaya koyar. İstihbarat ajansları genellikle ulusal veya uluslararası hukuku ihlal eden eylemlerde bulunabilir. CIA’nın yürüttüğü ‘gizli eylemler’ veya ‘özel politik eylemler’, istihbaratın pasif bilgi toplama faaliyetlerinin ötesine geçerek olayları etkilemeye çalışmasına bir örnektir.[4] Ancak bu tür açık/örtülü operasyonların maliyetleri çok fazla olduğu gibi sonuçlarından elde edilmek istenen ana tema farklı şekilde tezahür edebilir.
Sonuç olarak, istihbaratın uluslararası ilişkilerdeki rolü, hem bilgi toplama ve analiz yeteneklerine dayanır hem de politikaların şekillendirilmesi ve gizli operasyonların yürütülmesi gibi daha aktif rolleri içerir. Bu rol, hem ulusal güvenlik stratejileri hem de uluslararası iş birliği ve çatışmaların önlenmesi açısından önemli bir roldür.
İstihbaratın uluslararası ilişkilerdeki rolünün yanı sıra, Türkiye’nin Milli İstihbarat Teşkilatı’nın (MİT) bu alandaki faaliyetleri de dikkate değerdir.[5] Soğuk Savaş döneminde, Türkiye’nin komşularında, özellikle Bulgaristan’da gerçekleştirdiği gizli operasyonlar, NATO ile uyumlu bir şekilde yürütülmüş ve uluslararası güvenlikle ilgili önemli bilgiler toplanmıştır. Örneğin, MİT’in Bulgaristan’daki füze sistemlerinin detaylarını ortaya çıkarması ve bu bilgileri NATO ile paylaşması, Türkiye’nin istihbarat kapasitesinin bir göstergesidir.[6]
Son zamanlarda, MİT’in uluslararası istihbarat işbirliğindeki rolü, çeşitli ülkelerin istihbarat servislerine karşı yürüttüğü karşı casusluk operasyonları ile daha da belirginleşmiştir. MİT, Rus, İran ve İsrail istihbarat servislerinin Türkiye’de yürüttüğü casusluk faaliyetlerini ifşa etmiş ve bu durumu kamuoyuna açıklamıştır.[7] Ayrıca; ‘’2022’deki operasyonlarda MİT, başta PKK, DEAŞ ve Fetullahçı Terör Örgütü (FETÖ) gibi terör örgütlerinin sözde üst düzey mensuplarının da aralarında bulunduğu 187 teröristi etkisiz hale getirmiş, PKK’ya yönelik operasyonlarda ise 44’ü sözde üst düzey 119 terörist öldürülmüş veya yakalanmıştır. 2023 yılının ilk günlerinde ise Teşkilatın sınır ötesi nokta operasyonlarının bu örgütlerin yanı sıra Marksist Leninist Komünist Parti( MLKP) ’nin sözde üst düzey sorumlularına yönelik genişlettiği görülmektedir[8] [9]. Dolayısıyla Teşkilatın nokta operasyonlarını, hem coğrafi alan derinliğinde arttırdığını hem de örgütler bazında farklılaşmaya gittiğini söyleyebiliriz. Bu operasyonlar, Türkiye’nin ulusal güvenliğini koruma ve dış politika hedeflerine ulaşma konusundaki kararlılığını göstermektedir[10]. Ayrıca, terörle mücadelede de aktif olan MİT, Suriye’nin kuzeyinde İslam Devleti’ne (IS) mensup üç kişiyi yakalayarak önemli bir başarıya imza atmıştır. Bu operasyon, Türkiye’nin sınır güvenliği ve bölgesel istikrar için önemli bir adım olarak değerlendirilmektedir.[11] Tüm bu operasyonlar ( Kaldıki bir gizli servisin önleyici veya fiili operasyonlarının çoğu gizli olduğu için tamamını örneklemek mümkün değildir), MİT’in uluslararası istihbarat alanında etkin bir rol oynadığını ve Türkiye’nin ulusal güvenlik ve dış politika stratejilerinde önemli bir yere sahip olduğunu göstermektedir. Bu tür faaliyetler, ulusal güvenliğin sağlanmasının yanı sıra uluslararası ilişkilerde de Türkiye’nin etkisini artırmaktadır.
Alan değerlemesine örnek olarak TSK’ nı ulusal güvenlik bağlamında başarı ile yürütüğü pençe kilit operasyonunun[12] istihbari yönü üzerinde kısa bir değerleme yapmak gerekirse:
Türkiye’nin Pençe-Kilit Operasyonu’nda istihbaratın önemi oldukça büyüktür. Bu tür askeri operasyonlar, etkili bir şekilde planlanıp yürütülebilmek için detaylı ve doğru istihbarat bilgilerine dayanır. Pençe-Kilit Operasyonu, Türkiye’nin Irak’ın kuzeyinde PKK hedeflerine yönelik gerçekleştirdiği bir operasyondur ve bu operasyonun başarısı için aşağıdaki istihbarat unsurlarının kritik önemi bulunmaktadır:
1. Hedef Tespiti: Operasyonun amacı, PKK’nın bölgedeki varlığını sınırlamak ve terör eylemlerini önlemektir. Bu hedeflere ulaşmak için, PKK’nın yerleşim yerleri, lojistik yolları ve potansiyel saldırı planları gibi kritik bilgilerin istihbarat yoluyla elde edilmesi gerekmektedir ve bu gereklilik başarı ile icra edildiği harekâtın sonuçlarında ve başarısında görülmektedir.
2. Saha Koşullarının Anlaşılması: Bölgenin coğrafi yapısı, hava koşulları ve yerel nüfusun durumu gibi faktörler, askeri harekâtların planlanması ve yürütülmesinde önemli rol oynar. İstihbarat, bu tür bilgileri toplayarak operasyonun daha etkin şekilde gerçekleştirilmesine yardımcı olmaktadır
3. Risk ve Tehdit Analizi: PKK’nın potansiyel tepkileri ve bölgedeki diğer silahlı grupların durumu, operasyonun risklerini belirlemede önemlidir. İstihbarat, bu tehditleri değerlendirerek Türk Silahlı Kuvvetlerinin hazırlıklı olmasını sağlar.
4. Uluslararası ve Bölgesel Dinamiklerin İzlenmesi: Operasyonun uluslararası ve bölgesel siyaset üzerindeki etkileri göz önünde bulundurulmalıdır. İstihbarat, bu dinamikleri takip ederek Türkiye’nin dış politikasına ve operasyonun stratejisine yön verir.
5. Operasyonun Sürekli İzlenmesi: Operasyon sırasında toplanan istihbarat, planların güncellenmesi ve gerekli taktiksel değişikliklerin yapılması için kritik öneme sahiptir. Bu faktörler göz önüne alındığında, Pençe-Kilit Operasyonu gibi askeri harekatların başarısı, etkin istihbarat toplama ve analiz yeteneklerine büyük ölçüde bağlıdır. İstihbarat, hem operasyonun planlanmasında hem de sahada yürütülmesinde temel bir rol oynar ve Türk Silahlı Kuvvetlerinin hedeflerine ulaşmasında kritik bir faktördür.
Pençe kilit operasyonlarında istihbarat desteğinde üst komutanlık yönetiminin önemi nedir?
Pençe-Kilit Operasyonları gibi askeri harekâtlarda üst komutanlık yönetiminin rolü oldukça kritik öneme sahiptir. Bu tür operasyonların başarısı, büyük ölçüde üst düzey askeri liderliğin stratejik kararlarına, planlama yeteneklerine ve saha komutasına bağlıdır. Üst komutanlık yönetiminin önemli rolleri şunlardır:
1. Stratejik Planlama: Üst komutanlar, operasyonun genel stratejisini belirler ve bu stratejiyi sahada uygulanacak taktik planlara dönüştürürler. Bu planlama süreci, istihbarat raporları, düşmanın kabiliyetleri ve kendi kuvvetlerinin güçlü ve zayıf yönlerinin analizi gibi çeşitli faktörlere dayanır.
2. Kaynak Yönetimi: Askeri liderler, operasyon için gerekli olan insan gücü, silah ve lojistik desteğin yönetiminden sorumludur. Doğru kaynakların, doğru zamanda ve doğru yerde kullanılması, operasyonun etkinliğini artırır.
3. Karar Alma: Sahadaki durum sürekli değişkenlik gösterir ve hızlı karar alma gerektirebilir. Üst komutanlar, sahadan gelen bilgilere dayanarak esnek ve hızlı kararlar almalıdır.
4. Koordinasyon ve İletişim: Operasyonun çeşitli aşamalarında farklı birimler ve hatta farklı ülkeler arasında koordinasyon sağlamak üst komutanların sorumluluğundadır. Etkili iletişim, operasyonun başarısını doğrudan etkileyen bir faktördür.
5. Risk Yönetimi: Üst komutanlar, operasyon sırasında karşılaşılabilecek riskleri öngörerek bunlara karşı önlemler alır. Bu, hem askerlerin güvenliğini hem de operasyonun genel başarısını sağlamak için kritik öneme sahiptir.
6. Moral ve Motivasyon: Askerlerin moral ve motivasyonu, zorlu operasyonlar sırasında önemli bir faktördür. Üst komutanlar, askerlerin motivasyonunu ve savaşma iradesini yüksek tutmak için liderlik göstermelidir.
7. Sonuçların Değerlendirilmesi: Operasyon sonrasında, üst komutanlar elde edilen sonuçları değerlendirerek gelecekteki operasyonlar için dersler çıkarır ve stratejilerini buna göre ayarlar.
Bu bağlamda, Pençe-Kilit Operasyonları gibi karmaşık askeri harekatlarda istihbaratın desteğinde üst komutanlığın yönetimi, hem operasyonun başarılı bir şekilde yürütülmesinde hem de genel askeri hedeflere ulaşılmasında hayati bir role sahip olduğu çok açık bir şekilde görülmektedir.
Pençe-Kilit Operasyonu’nun uluslararası ilişkilere etkisini daha geniş bir perspektifte ele almak için, Türkiye’nin bu operasyonu ile ilgili iç ve dış politika amaçlarını, bölgesel güvenlik dinamiklerini ve uluslararası hukuk çerçevesindeki tartışmaları göz önünde bulundurmak ve bu tartışmaları analiz etmek yeni stratejilerin oluşmasında önemli bir faktör olarak karşımıza çıkmaktadır.
Türkiye’nin İç ve Dış Politika Amaçları: Türkiye’nin bu operasyonu başlatmasının ana nedeni, PKK gibi terör örgütlerine karşı sınır güvenliğini sağlamak ve ulusal güvenliğini korumaktır. Bu konu Türkiye’nin iç politikasında önemli bir yer tutan ve kamuoyu desteği de alan bir konudur. Aynı zamanda, Türkiye’nin dış politikada bölgesel bir güç olarak konumunu güçlendirmeye yönelik adımlarının bir parçası olarak görülebilir.
1-Bölgesel Güvenlik Dinamikleri: Türkiye’nin sınır ötesi operasyonları, bölgedeki güvenlik dinamiklerini etkilemektedir. Operasyon, Irak ve Suriye gibi komşu ülkelerle olan ilişkilerde gerginliğe neden olabilir. Bu durum, bölgesel güvenlik ve istikrar açısından önemli sonuçlar doğurabilir ve diğer bölgesel aktörlerin tepkilerini de beraberinde getirebilir.
Değerlendirme: Türkiye terör örgütünün yıllarca saldırılarına maruz kalırken, batılı devletlerin konuya yaklaşımı çoğunlukla Türkiye’ nin kendini savunma hakkına yönelik olmamıştır. Bilakis NATO üyesi ülkelerin, Türkiye’ nin düşmanı olan terör örgütlerine, eğitim, silah ve lojistik kaynak verdiği bilinen bir gerçektir. Türkiye Kim ne dersin toprak bütünlüğünü koruma konusunda kararlı adımlar atmaktadır.
2-Uluslararası Hukuk ve Egemenlik İhlali Tartışmaları: Türkiye’nin Irak’ın kuzeyinde gerçekleştirdiği askeri operasyonlar, uluslararası hukuk açısından tartışmalıdır. Irak hükümeti, bu operasyonların ülkenin egemenliğini ve toprak bütünlüğünü ihlal ettiğini iddia ederek, uluslararası toplumdan destek istemiştir. Bu durum, uluslararası hukukun egemenlik, toprak bütünlüğü ve sınır ötesi askeri müdahalelerle ilgili prensiplerinin sorgulanmasına yol açmaktadır.
Değerlendirme: Yapılan operasyonlar Uluslararası Hukuk açısından tartışmalı değildir. Türkiye ‘’ PKK/KCK ve diğer terörist unsurları etkisiz hâle getirerek Irak’ın kuzeyinden halkımıza ve güvenlik güçlerimize yönelik terör saldırılarını bertaraf etmek ve hudut güvenliğimizi sağlamak maksadıyla; Birleşmiş Milletler Anlaşması’nın 51’inci maddesinden doğan meşru müdafaa haklarımız doğrultusunda’ Irak’ın kuzeyinde (sözde Metina, Zap ve Avaşin-Basyan bölgelerinde) bulunan terörist hedeflere karşı “PENÇE-KİLİT OPERASYONU” ‘’ [13]başlatılmıştır. Bu nedenle harekatın Uluslararası Hukuk açısından meşruiyeti vardır.
3-Türkiye’nin Uluslararası İmajı ve Diplomatik İlişkiler: Operasyon, Türkiye’nin uluslararası imajı ve diğer ülkelerle olan diplomatik ilişkileri üzerinde de etkili olabilir. Özellikle Batı ülkeleri ve uluslararası kuruluşlar nezdinde Türkiye’nin bu tür askeri harekâtlarına dair algılar ve tepkiler, Türkiye’nin uluslararası diplomasi ve iş birliği çabalarını etkileyebilir.
Değerlendirme: Açık olarak bilinmelidir ki hiçbir devlet/ülke sınırlarını ve vatandaşının can ve mal güvenliğini korumada başka bir ülkeden izin/icazet almaz bilakis reel durumun gereğini yapar. Türkiye sınır ötesi harekâtlarda haklıdır ve NATO üyesi ülkelerden bu konuda köstek değil destek beklemektedir. Kaldı ki; Kuzey Atlantik antlaşmasının 3. Maddesi ve antlaşmanın ruhu gereği Türkiye’ nin meşru müdafaa hakkını desteklemesi ve her türlü işbirliğine girmesi hukuki bir zorunluluktur.[14]
Sonuç olarak, Türkiye’nin askeri operasyonları ve uluslararası imajı arasındaki ilişki, operasyonların amacı, yürütülüş şekli ve bunların uluslararası hukuk ve normlar çerçevesinde değerlendirilmesiyle şekillenmektedir. Türkiye, bu faktörleri dikkate alarak ve etkin bir diplomatik strateji izleyerek uluslararası alanda daha olumlu bir imaj oluşturabilir ve diplomatik ilişkilerini güçlendirebilir. Dış işleri Bakanlığı nezdinde yürütülen bu diplomasi tüm bağlı kurum ve kuruluşlar ile desteklenmelidir.
Mert ÜNSAL,MA
Uİ. Analist
[1] [oai_citation:1, The Importance of Intelligence to International Security ](https://www.e-ir.info/2013/11/08/importance-of-intelligence-to-international-security/)
[2] [oai_citation:2,Intelligence and International Cooperation | Belfer Center for Science and International Affairs](https://www.belfercenter.org/publication/intelligence-and-international-cooperation).
[3] .[oai_citation:3, The Importance of Intelligence to International Security ](https://www.e-ir.info/2013/11/08/importance-of-intelligence-to-international-security/).
[4] [oai_citation:4, The Importance of Intelligence to International Security ](https://www.e-ir.info/2013/11/08/importance-of-intelligence-to-international-security/)
[5] https://www.aa.com.tr/tr/analiz/3-soruda-mitin-sinir-otesi-operasyonlari/2805317#
[6] [oai_citation:1,Ankara’s Hidden Hand: Turkish Covert Ops Then and Now](https://warontherocks.com/2016/01/ankaras-hidden-hand-turkish-covert-ops-then-and-now/).
[7] https://www.ntv.com.tr/turkiye/israil-istihbarati-adina-casusluk-davasinda-beklenen-mit-raporu-mahkemeye-sunuldu-cinayet-ve-adam-kacirma-tasarladilar,4sbkwjSrv0KKrLjMWrMssw Erişim:22.12.2023
[8] https://www.icisleri.gov.tr/basin-aciklamasi23-2023 Erişim;22.12.2023
[9] https://www.aa.com.tr/tr/analiz/3-soruda-mitin-sinir-otesi-operasyonlari/2805317# Erişim:22.12.2023
[10] [oai_citation:2,To Whom It May Concern: Turkey’s Counter-Spy Operations Send Messages – Politics Today](https://politicstoday.org/to-whom-it-may-concern-turkeys-counter-spy-operations-send-messages/) Erişim:23.12.2023
[11] [oai_citation:3, Türkiye’s Intelligence Service Captures 3 IS Members in Syria | News | teleSUR English](https://www.telesurenglish.net/news/Turkiyes-Intelligence-Service-Captures-3-IS-Members-in-Syria-20230810-0007.html) Erişim:23.12.2023
[12] https://www.msb.gov.tr/SlaytHaber/1842022-23372 Erişim:23.12.2023
[13] https://www.msb.gov.tr/SlaytHaber/1842022-23372 Erişim: 23.12.2023
[14] https://www.nato.int/cps/en/natohq/official_texts_17120.htm Erişim: 23.12.2023
