Urumlar, Gagavuzlar ve Karamanlı Hristiyan Türkler, öncü Türklerle bağlantılı Anadolu ve Rumeli Türkiye’si Türkleridir. Anadolu ve ön Asya Türk tarihi, 1071 Malazgirt milat verilerek ‘1000-1100 yıl’ olarak telakki edilse de esasen bu tarih çok daha eskilere dayanır. Ancak her şey bir yana Anadolu/ön Asya Türk tarihi rahatlıkla ve kesintisiz olarak milattan sonra 4-5. yüzyıla kadar ulaştırılabilir. Bu tarihlerden itibaren günümüz Türkiye’sinin doğu yarısı (doğu Anadolu, doğu Karadeniz, güneydoğu Anadolu, iç doğu Anadolu, Kayseri, Kahramanmaraş), Toroslar mıntıkası/Karaman/Konya, Çankırı/Çorum/Ankara hattı ile Musul/Kardukya, Kuzey Suriye, Güney Azerbaycan, batı İran, Azerbaycan Cumhuriyeti, Ermenistan, Güney Gürcistan, kuzeybatı Kafkaslar, Karadeniz’in kuzeyi, Tuna Boyları, Trakya ve Makedonya önemli ölçüde Türkleşmiş, Türk nüfus barındırır hâle gelmişti.
Bu nüfusun önemli kısmı Bizans egemenliği altında, Bizans adına demografik hâkimiyet tesis etmek, nüfussuz bölgeleri nüfuslandırmak, Bizans’la yapılan anlaşmaların gereğini icra etmek ve Bizans’a paralı askerlik yapmak için yerleşim ve nüfuslanma oluşturmuşlardır.
Türkler Selçuklulardan evvel Anadolu’ya geldikleri furyada Kafkasların yanı sıra Balkanlar’dan da göç etmişlerdir. M.S. 530 senesinde Bizans Devletine yenilen Bulgar Türkleri Balkanlardan doğru Anadolu’ya intikal ettirilerek Trabzon ve çevresi, Çoruh yöresi ve Yukarı Fırat yörelerine demografik iskân edilmişlerdir. Öte yandan önemli bir Avar Türkü popülasyonu, Bizans tarafından Balkanlardan Anadolu’ya iskân edilmiş ve Farslarla savaştırılmak amacıyla Anadolu’nun doğu ve güneydoğu bölgelerine yerleştirilmiştir. Yine M.S. 755 yılında Bizans tarafınca önemli bir Bulgar Türkü nüfus kitlesi Balkanlardan Anadolu’ya getirilmiş ve Araplar ile savaştırılmak amacıyla Malatya-Adana bölgesine yerleştirilmiştir. Bulgar Türklerine ilave olarak Avar, Peçenek, Uz, Kuman, Kıpçak Türkleri Bizans’a asker olarak hizmet etmiş olup bu kalabalık nüfuslar Balkanlardan Anadolu’ya transfer edilip Arap, Fars ve Ermenilere karşı savaşmak için Anadolu’nun muhtelif mıntıkalarına yayılmış olup bütün bu Türkler Anadolu’nun iskân ve yerleşim tarihinde önemli bir yere sahiptirler. Sonuç olarak Anadolu’nun birçok bölgesinin nüfus yoğun ve insan yoğun hale gelmesini sağlamışlardır. Bunlardan Kuman-Kıpçak Türkleri Anadolu’ya Gürcistan üzerinden doğu Karadeniz ve doğu Anadolu’ya yerleşmek biçiminde gelmişlerdir.
Karaman Hristiyan Türkleri, Urumlar ve Gagavuzlar bunların bilinen bakiyeleridir. Bahsi edilen Türkler erken dönemlerde Anadolu ve mezkûr bölgelerde Bizans ile söz konusu etkileşim ve dengelerden ötürü yerel Türk dinlerinden Hristiyanlığa geçmişlerdir. Bütün bunların hepsi Malazgirt öncesi ve milattan sonrası, Anadolu ve mücavirliğini Türkleştiren öncü Türklerdir ve daha eski atalar olan ön Türklerle karıştırılmamalıdır. Karamanlı Hristiyan Türklerin popülasyon alanı Karaman, Antalya, Güney Konya, Aksaray, Niğde, Nevşehir, Kırşehir, Kayseri, Malatya olup Karamanoğulları Oğuz Türkleriyle ilgisi olmayan bir Türk topluluğudur. Yunanistan ile yapılan nüfus mübadelesiyle Karamanoğlu Hristiyan Türkleri, 100 yıl önce Yunanistan’a gönderilmiş olup Türkiye’de sayıları yüzlerle binlerle ifade edilen çok küçük bir cemaatleri kalmıştır. Urum Hristiyan Türkleri ise Erzurum, Erzincan, Bayburt, Gümüşhane, Trabzon, Rize, Ardahan, Kars, Giresun, Kayseri başta olmak üzere Anadolu’nun birçok yerinde önemli bir nüfusu teşkil etmekte idiler. Bunlar ise 100 yıl önce Gürcistan’a ve Kafkaslardaki Urum Türklerinin bulunduğu bölgelere ve Yunanistan’a intikâl ettirilmişlerdir. Urum Türkleri öncü Türkler döneminden itibaren Anadolu’nun yanı sıra Kırım, Maribul, Ukrayna, Kafkaslar ve Gürcistan’da yaşamaktadır. Yine Kıpçak Ermenileri olarak bilinen bir grup ta Anadolu, Ukrayna, Kafkaslar Polonya, Ermenistan gibi bölgelerde yaşamaktadır, Anadolu’dakiler diğer mezkûr bölgelere göç ettirilmiştir. Bunların günümüzde sayıları tam olarak tespit edilemese de on binlerle ifade edilen rakamlar verilmekle birlikte muhtelif çalışmalar günümüz Ermenistan nüfusunun kayda değer bölümünün bunlardan oluştuğunu belirtmektedir. Ermeni Kıpçaklar, Ermeni kilisesine bağlı Hristiyan Türklerdir. Muhtelif çalışmalar Osmanlı Anadolu’sundaki Rumların %30-40’ının, Ermenilerin de yine %40-50’sinin Hristiyan Türk olabileceğini savunmaktadır. Selçuklular Anadolu’yu fethettiklerinde Kayseri, Malatya ve benzeri birçok kentteki Hristiyan nüfusun en az %30-50’sinin Türk unsurlar olduğu muhtelif tarihi kayıtlarda geçmektedir. Bunların bakiyeleri günümüzde her hâlükârda Yunanistan ve Ermenistan’dadır. Öncü Türklerin bir başka önemli uzantısı ise Gagavuz Hristiyan Türkleridir ve Moldova’ya bağlı Gagavuz Yeri Özerk Cumhuriyeti, Bulgaristan, Romanya, Ukrayna, Gürcistan, Kafkaslar, Balkanlar ve küçük bir cemaat olarak Türkiye’de yaşamaktadır. Söz konusu Türk grupların hepsi Hristiyan’dır ve Türkiye Türkçesi ile tamamen aynı bir Türkçe konuşmaktadır. Yunanistan’da günümüzde Karamanlı Hristiyan, Urum ve Gagavuz Türkleri büyük bir nüfusu oluşturmaktadır.
Karaman Hristiyan Türkleri, Anadolu’da Karaman, Konya, Aksaray, Niğde, Kapadokya, Nevşehir, Kırşehir, Kayseri ve civarında –yüzyıl önceye kadar kesintisiz en az 14 yüzyıl- yaşayan Hristiyan Türk halkıdır. Tarihteki Karamanoğulları beyliği ve bakiyesi olan Müslüman Türk halk ile karıştırılmamalıdır. Karaman bölgesinde (ve çevresi) yaşayan bu Hristiyan Türkler, Büyük Selçuklu fetihlerinden evvelki asırlarda Anadolu’ya gelmiş olan, Bizans’a askerlik yapan ve zamanla Hristiyanlaşan Türk boylarından meydana gelmektedir. Türkiye Cumhuriyeti’nin kuruluşu döneminde mübadele ile Yunanistan’a gönderilmişlerdir. Günümüzde Yunanistan’da tahmini nüfusları için 1.000.000-2.000.000 rakamları zikredilmektedir, toplu halde bölgesel yaşamaktadırlar, çoğu anadilleri Türkçeyi korumaktadır. Türkçeleri Türkiye Türkçesi ile hemen hemen aynıdır.
Urum Türklerinin günümüzde büyük bir bölümü Ukrayna’da yaşamaktadır. Ukrayna’nın Maribul kenti başta olmak üzere Kırım ve ülkenin çeşitli yerlerinde 500.000-1.000.000 nüfusları bulunduğu tahmin edilen Hristiyan bir Türk halktır. Ukrayna haricinde Gürcistan’da, Rusya’nın Kafkas bölgesinde ve mücavir alanda yaklaşık 100.000 kadar daha Urum Türkü nüfusu bulunduğu düşünülmektedir. Urum Türklerinin bir bölümü 100-150 sene evvel Türkiye’nin Karadeniz ve Doğu Anadolu bölgelerinden bugün bulundukları ülkelere göç etmiş olan toplumdur. Nüfusun çoğunluğu dillerini korumaktadır ve Türkiye Türkçesine oldukça yakın konuşmaktadırlar. Ukrayna’daki Urum Türklerinin yaklaşık 3’te 1’i Rumey olarak adlandırılmakta, Rumeyleri etnik-kültürel olarak Yunanlılara dâhil eden görüşler yer almaktadır. Literatürde Rumey olarak adlandırılan bölüme ‘Greko-Tatar’ ifadesi atfedilmekte, Yunanlılarla (Grek) bir bağlantı intibaı verilmektedir. Hâlbuki Urum Türklerinin hepsi dil-kültür-tarih-etnogenez olarak Türk’tür ve hatta geçiş yolları ve kültürlenmeler itibariyle Türkiye Türklüğünün (Anadolu/Rumeli/Kafkas) bir parçasıdır. İnançları Hristiyanlıktır ve Türkler, kendileri ile aynı dil ve kültüre sahip bu toplumu tanımlamak için ‘U-rum’ tabirini kullanmışlardır. Zira Türklerde ‘Rum’ ifadesi ırk-kültür-etnogenez değil konum bildirmek için kullanılırdı. Ve kendilerinden olup Roma âdeti/inancını benimseyenlere bu tabiri kullanmışlardır. Urum Türklerinin günümüzde kayda değer bir bölümü, Türkiye yönetiminin konunun üzerine düşmemesi nedeniyle Helenizmin (bakınız: Rumey) kucağına itilmiş olup günümüzde Rusya-Ukrayna savaşında Maribul sık el değiştirdiği dönemde Urum Türklerinin önemli bir kısmının gemilerle Yunanistan’a aktarıldığı ve Türkiye’nin de onay ve bilgisi ile gerçekleştiği de iddia edilmektedir. Türkiye kendi insanına, Türk toplumunun parçasına; inancına/mezhebine/yaşam tarzına bakmaksızın sahip çıkmalıdır.
Gagavuz Türkleri, Moldova’ya bağlı Gagavuz Özerk Cumhuriyeti’nde yaşayan ve 150.000-200.000 nüfusu olan Hristiyan Türk halkıdır. Türkçeleri Türkiye Türkçesi ile hemen hemen aynıdır. 200.000 nüfuslu Gagavuzya’nın yanında hâlihazırda Ukrayna, Bulgaristan, Gürcistan vb. başta olacak şekilde coğrafyada toplam 200.000 daha Gagavuz Türkü bulunduğu tahmin edilmektedir. Bunların bir kısmı ise 100-150 yıl önce Türkiye’nin Doğu Anadolu ve Karadeniz bölgelerinden Ukrayna ve Gürcistan’a göç edenlerdir. Gürcistan’da Urum-Gagavuz ve benzeri Hristiyan Türklerinin toplamda 100.000’in üzerinde bir nüfusa sahip olduğu düşünülmektedir.
Yapılabilecekler:
- Görüldüğü üzere yüzyıllık yer değiştirme, mübadele, sürülme, asimilasyon politikalarına ve Türkiye’nin bu hususta –Gagavuzya hariç- hiçbir şey yapmamasına rağmen tarihi Türkiye coğrafyasında 2.050.000-3.600.000 arası Türkiye Hristiyan Türkü yaşadığı tahmin edilmektedir. Bu önemli bir kültürel ve tarihi bir güçtür. Ve Türkiye’nin sorumluluğundaki bir mirastır. İlk olarak Türkiye söz konusu Türkiye Hristiyan Türklerine (Misak-ı Milli Hristiyan Türkleri denilerek farklı şekillerle bu tablo genişletilebilir) dair bir perspektif geliştirmelidir.
- İlaveten Irak’ta da Hristiyan Türkler bulunmaktadır (sayıları binlerle ifade edilen). Zamanla bunlar ve muhtelif gruplar da bu perspektife dâhil edilebilir.
- Bu perspektifteki Türklerin bulundukları bölgede varlığı korunmalı ve Pan Helenizm’e karşı bir anti tez olarak kullanılmalıdır.
- Yunanistan’daki Karamanlı Hristiyan Türklerin Türkiye’de eğitim görmelerine yönelik imkân, tercih ve teşvik sistematik bir şekilde arttırılmalıdır.
- Türkiye’de akademik anlamda, Yunanistan’daki Karamanlı Hristiyan Türklerinin coğrafi dağılımları ve etno-lengüistik durumları hakkındaki çalışmalar arttırılmalıdır.
- Karamanlı Hristiyan Türklerin Türkçe okuma yazma durumları tespit edilmeli ve teknolojik imkânlarla saha çalışmaları arttırılmalıdır.
- Yunanistan’da – varsa- Urum Hristiyan Türklerin durumu tespit edilmeli, Yunanistan’daki Gagavuz ve muhtelif irili ufaklı Türk ve akraba topluluk çalışmaları arttırılmalıdır.
- Yunanistan’daki –Müslüman Türkler en başta olmak kaydıyla- Makedonlar-Bulgarlar-Arvanitler ve de Arnavutlarla ilgili akademik çalışmalar arttırılmalıdır.
- Urum Hristiyan Türklerinin Ukrayna’da intikal ihtiyaçları tespit edilmeli, mümkün oldukça yurtlarında güvenli iskânına yönelik çalışılmalı, mümkün olmayan duruma gelenler için Türkiye’ye yerleşimleri konusu çalışılmalıdır.
- Gürcistan’da ve Kafkasların muhtelif bölgelerinde kümelenme ve güç teşekkül etmekte zorlanan Hristiyan Türklerin (Urum ve Gagavuz) Türkiye’ye alınmaları kolaylaştırılmalıdır. Mezkûr bölgede tahmini nüfusları toplamda 150.000-250.000 olarak görülmektedir. Bunlardan öncelikli gruplar tespit edilerek Erzurum, Ağrı, Konya ve Van illerinin ilçelerine yerleştirilebilirler.
- Ermenistan ve Gürcistan Türk Dünyası coğrafyasında önemli noktalara kurulmuş ülkelerdir. Her iki ülke ile etno-kültürel etkinlikler ve ortak çalışmalar arttırılmalıdır.
Kaynakça:
- Kızıltaş, Mehmet Çağrı (2023). Medeniyet Türkyolu, Cağaloğlu Yayınevi
- Kızıltaş, Mehmet Çağrı (2025). Vatan Nöbeti Rumeli Diyeti, Lora Yayınevi
