Anadolu topraklarında kurulan ilk Türk beyliklerinden biri olan Saltuklu Beyliği’nin başına geçen II. İzzettin Saltuk’un kızı olarak dünyaya gelmiştir. Mama Hatun, Arap kaynaklarında “Erzurum sâhibesi” olarak gösterilmiştir. Ağabeyi Nasîrüddin Muhammed’in ardından beyliğin başına geçen Mama Hatun, beyliği hâkimiyeti altında tutmuş ve beyliğin tek kadın yönetici olarak tarihe geçmiştir. Mama Hatun hakkında kaynaklar, yetenekli, zeki ve güçlü olduğundan bahsetmiştir. Nitekim uzun yıllar boyunca beyliği hâkimiyet altında tutması onun bu özelliklerinin doğruluğunu göstermiştir. Ayrıca Mama Hatun’dan başka kardeşleri ve yeğenlerine rağmen kendisinin yönetici olması hem kadının Türklerdeki konumuna ve verilen değere hem de siyasî gücünün varlığına dair önemli bir kanıt olmuştur.
Mama Hatun’un beyliğin başına geçmesiyle karşı karşı kaldığı ilk tehlike Ahlat Şahı Seyfettin Begtemür olmuştur. Kadın olması düşmanları tarafından kolay yenilebilir ya da zayıf bir karakter gibi algılanmış olsa da bu tehlikeye karşı durarak kendisinin ne kadar güçlü olduğunu göstermiştir. Düşmanlarına karşı dik duruşu ve mücadele etmesinin yanı sıra ittifaklar da kurmuştur. Nitekim Selahattin Eyyubî’nin Malazgirt Kalesi’ni kuşatmak için görevlendirdiği Takiyüddin Ömer’e yardım etmesi bunun bir örneğini oluşturmuştur. Mama Hatun gönderdiği yardıma rağmen Malazgirt Kalesi’nin ele geçirilememiş olmasına oldukça üzülse de göstermiş olduğu desteği ile Eyyubîlerin de takdirini kazanmıştır. Beylikte yeğenleriyle yaşadığı iktidar mücadelesi dolayısıyla Eyyubî hükümdarı Melik Âdil’e evlenme isteğini bildirmiştir. Bu isteği karşısında Melik Âdil, Nâblus emirî Fâriseddin Meymûn el-Kasrî’ye bir mektup göndermiş ve Mama Hatun ile evlenmesi gerektiğini bildirmiştir. Eyyubî hükümdarı Melik Âdil’den olumlu bir cevap gelmesi üzerine kısmen rahatlayan Mama Hatun, korktuğu son ile yüzleşmek durumunda kalmıştır. Zira bir gece askerleri tarafından baskın ile esaret altına alınıp, tahttan uzaklaştırılmıştır. Bu durumdan haberdar olan Fâriseddin Meymûn ise evlenmekten vazgeçmiştir.
Kaynaklarda kendisi hakkında oldukça az bilgi verilen Mama Hatun, Türklerin Anadolu’da kök salmaya çalıştıkları dönemde beyliğin başında yönetici olarak tek kadın hükümdar olmuştur. Yöneticiliği boyunca beylik sükûnet içinde olmuş, düşmanlarına karşı da topraklarını başarılı bir şekilde savunmuştur. Beyliğinin bayındır hale gelmesi için uğraşan Mama Hatun kendi adını taşıyan bir külliye de yaptırmıştır. Yöneticiliği ile adından söz ettiren Mama Hatun her ne kadar iktidar mücadelesine kurban gitmiş olsa da Türk’ün kadına verdiği değeri ve Türk kültüründeki kadının konumuna dair önemli bir örnek olarak tarihte yer almıştır.
