DİLDE, FİKİRDE, İŞTE BİRLİK İDEALİNE ADANAN BİR ÖMÜR: İSMAİL BEY GASPIRALI

Turk DEGS
Yazan: Turk DEGS 3 Dk. Okuma
3 Dk. Okuma

Türk Dünyasının yetiştirdiği önder şahsiyetlerden biri olan İsmail Bey Gaspıralı (1851- 1914) XIX. yüzyılın sonlarına doğru Rusya Türkleri arasında eğitim ve kültür alanında başlayan bir yenileşme hareketi olan Ceditçiliğin yaygın bir akım haline gelmesini sağlamıştır. Basın-yayın, eğitim ve Türk Dünyasının farklı köşelerine gerçekleştirdiği seyahatler vasıtasıyla Ceditçilik fikriyatını geniş kitlelere ulaştırmıştır. 1883’de Kırım’da “Dilde, Fikirde ve İşte Birlik” alt başlığıyla çıkarmaya başladığı Tercüman gazetesinde usûl-i cedîd ile ilgili fikirlerini dile getirerek ilköğretimdeki sistemi eleştirmiştir. Ona göre mektepler medreselerden ayrılmalı, ilkokulların özel öğretmenleri olmalı, öğretmenler aylık almalıdır. İlkokullarda okumanın yanında yazma da öğretilmeli ve coğrafya, matematik, hayat bilgisi gibi dersleri de içine alan bir müfredat uygulanmalıdır. Kızlar için ayrı okullar açılmalı ve eğitimin her seviyesine uygun kitaplar hazırlanmalıdır. Gaspıralı bu hedefler ve ilkeler doğrultusunda 1884’te Bahçesaray’da ilk usûl-i cedîd mektebini açtı ve yeni yöntemi burada bizzat kendisi uygulamaya çalıştı. Türk Dünyasında bu mektep örnek alınarak açılan okullara “usûl-i cedîd mektepleri” adı verilmiştir. 1895’te bütün Rusya İmparatorluğu içindeki usûl-i cedid mekteplerinin sayısı 100’ü geçerken 1914 yılında bu sayı yaklaşık olarak 5000’i bulmuştu. Bu okullar Türk Dünyasında Cedidçiler adıyla anılan millî-reformist kadroların yetişmesinde önemli bir rol oynadı. Gaspıralı Müslüman Türk kızlarının eğitiminde de öncülük yaptı. İlk usûl-i cedîd kız mektebini ablası Pembe Hanım Bolatukova’ya 1893’te Bahçesaray’da açtırdı. 1905 Rus Devrimini takip eden yıllarda Gaspıralı’nın yeni imkânlardan ve nisbî serbestlikten faydalanarak faaliyetlerini genişlettiği görülür. 1905 yılı sonlarında Bahçesaray’da yayın hayatına giren “Âlem-i Nisvân”, sadece Kırım Tatarlarının değil bütün Rusya Türklerinin tarihindeki ilk kadın dergisi oldu ve Gaspıralı’nın riyasetinde, kızı Şefika Gaspıralı’nın idaresinde birkaç yıl kadar yayımlanabildi. Rusya’daki Türklerin ilk çocuk dergisi olan “Âlem-i Sıbyân” da ilk defa Mart 1906’da Tercüman’ın ilâvesi olarak okuyucuya sunulmaya başlandı. Derginin yayımı düzensiz aralıklarla 1915 yılına kadar sürdü. Birinci sayısı Nisan 1906’da yayımlanan mizah dergisi “Ha Ha Ha” ise ilginç muhtevasına rağmen uzun ömürlü olamadı ve muhtemelen beş sayı çıkabildi.

Gaspıralı’nın fikirlerini üç ana başlıkta toplamak mümkündür:

1- Batının yeni ve faydalı fikirlerini öğrenip İslâm dünyasında yaymak,

2- Maarifi yeni usûle göre ıslah etmek,

3- Osmanlı Türkçe’sini, bütün Türk Dünyasının anlayacağı müşterek bir edebi dil haline getirmek.

Bu Yazıyı Paylaş
Bir yorum bırakın

Bir yanıt yazın

E-posta adresiniz yayınlanmayacak. Gerekli alanlar * ile işaretlenmişlerdir