Kurgan kavramı terminolojide geçen şekliyle toprak zemine açılan bir çukur içine taş örgü duvarlarla ve kalın kütük ağaçlarla çevrilen odalar ya da sal taşı plakalarla oluşturulan sandık türü mezarlardır. Üzerlerine taş yığılır ve toprakla örtülür. Yükseklikleri 1 metreden başlayarak 70 metreye kadar varabilir. İçlerinde ölü hediyeleri de bulunan bu yapılar yerleşik kültürler tarafından “Tümülüs” olarak adlandırılır. Her ne kadar kurgan kelimesinin anlamına yönelik birbirinden faklı görüşler ileri sürülmüşse de, bu sözcük Öz Türkçedeki “korugan” fiilinden gelmiş olup, ölüleri koruyan mimari özellikleri nedeniyle, bu ad kullanılmış olmalıdır.
Atlı göçebe Türk varlığının Avrasya bozkırlarındaki kalıcı izleri olan kurganlar, Türk topluluklarının hayatını kaybeden üyeleri için oluşturdukları mezar yapıları olup bozkır kültürünün ayrılmaz parçası olan çadırların, ölüler için hazırlanmış benzerleri olarak nitelendirilebilir. Diğer bir ifade ile kurgan formunu, Türk konut mimarisi ve tasarımının belirlediğini söylemek mümkündür. Bu yapılar, Türk tarihinin derinliklerine ışık tutan, mimari özelliklerinin yanı sıra içerisinde barındırdığı mezar eşyalarının arkeolojik değeri açısından ana kaynak hükmündedir. Kurganlardan bahseden en eski kaynak Herodot Tarihidir. Herodot, mezarların dörtgen olduğundan, içine çimen yayıldığından ve mezar kapatıldıktan sonra herkesin büyük bir tümsek oluncaya kadar kürekle toprak attıklarını kaydetmiştir. Arkeolojik kazılar sonucunda Türklere ait en eski kurganların Pazırık ve Noin-ula kurganları olduğu tespit edilmiştir. Pazırık M.Ö. III. yüzyıla, Noin-ula ise M.Ö. I. yüzyıla tarihlendirilir.
Arkeolojik kazılar neticesinde, kurganların defin ritüelleri çerçevesinde, insan kalıntıları ile birlikte atlara ait iskeletlerin ve koşum takımlarının da eş zamanlı olarak gömüldüğü saptanmıştır. Cesetler ile atlar çoğu zaman birbirinden ayrı mezar hücrelerine gömülmüştür. Bazı kurganlarda ise insan ve at cesedinin birbirlerine sırt sırta vermiş şekilde gömüldüğü de olmuştur. Kurganların ihtiva ettiği mezar eşyaları arasında madeni ve ahşap eserler, dokumalardan oluşan tekstil malzemeleri (kıyafetler, halılar, kumaşlar, keçeler vs.), yiyecek kalıntıları gibi buluntular yer almaktadır. Bu suretle, Türk maddi kültürünün önemli bir parçası olan kurganlar ölen kişinin ebedi hayatını geçireceği ikametgahı olması itibarı ile onun son yolculuğuna uğurlanırken ihtiyaç duyacağı malzemeleri barındırmıştır. Anlaşılacağı üzere bu buluntular, Türklerin atlı göçebe yaşam tarzı, sanat anlayışı, inanç sistemleri (ölüm ve ahiret inancı) ve toplumsal yapıları hakkında önemli bilgiler sunmaktadır. Ayrıca kurganların coğrafi dağılımı Türklerin göç yollarını dolayısıyla da yayılma alanlarını belirlememize yardımcı olmaktadır.