TÜRKİSTAN MİLLÎ İSTİKLÂL DAVASINDAKORBAŞILAR HAREKETİ
“Türkistan, Türkistanlılarındır.”
Türkistan Türklerinin bağımsızlık mücadelesinin bir simgesi olan “Korbaşılar Hareketi” terminolojiye “Basmacılık” / “Basmacılar Hareketi” adlarıyla girmiştir. Bu adlandırma ile bağımsızlık mücadelesine can veren Türkistanlılar, aniden hücum eden çeteciler veya haydutlar algısı yaratılmak suretiyle halkın ve dış kamuoyunun gözünde küçültücü bir tanımlama üzerinden propaganda edilmeye çalışılmıştır. Korbaşılar Hareketinin mensupları ise kendilerini “vatan savunucuları”, Türkistan azatlığının askeri”, “mücahit” gibi kavramlarla tanıtmışlardır.
Korbaşılar Hareketi, Türkistan’ın bağımsızlığı için faaliyet gösterenlerin millî ayaklanmalarına verilen genel bir addır. Kökleri itibarı ile 1917 Bolşevik Devrimi öncesi başlamış olup Rus emperyalizmine tepkinin tezahürü olarak doğmuştur. Hareketin tek gayesi “Türkistan, Türkistanlılarındır.” ilkesidir.
Korbaşılar Hareketi, 1918 yılında Hokand Muhtar Hükümeti’nin dağıtılmasından sonra Korbaşı Ergaş liderliğinde başlamıştır. Bu dönemde Kızılordu kuvvetleri Hokand şehrini işgal etmiş üç gün içerisinde 10.000’i aşkın Türkistanlı şehit edilmiştir. Bu durum üzerine kırktan fazla korbaşının liderliğinde gelişen ayaklanmalar Fergana Vadisi’ne yayılmıştır. Ayrıca bölgede Ruslarla birlikte hareket eden Ermeniler 180 köyü ateşe vererek 20.000 kişiyi öldürmüşlerdir. Bahsi geçen çatışmalarla başlayan olaylar genişleyerek amacı Türkistan’ı işgal etmek olan Kızılordu birlikleri ile korbaşıların liderliğindeki güçler arasında savaşa dönüşmüştür. Fergana Vadisi’nde Mehmet Emin Bey, Şîr Muhammed Bey, Nur Muhammed Bey, Hal Hoca ve Korbaşı Parpi gibi liderlerin emrindeki mücahitler Sovyet ordusuna ağır kayıplar verdirerek mücadelelerini 1921 yılına kadar devam ettirmişlerdir.
Sovyet yönetimine boyun eğmeyen hareketin başına 8 Kasım 1921 tarihinde Enver Paşa geçmiştir. Ahali tarafından asırlardır beklenen bir kurtarıcı gibi karşılanan Enver Paşa’nın Korbaşılar Hareketine getirdiği yenilik ise hareketin tek elden yönetilmesi ve disiplini sağlaması olmuştur. Sovyet ordusuna verdirdiği ağır kayıplar sonucunda Ruslar 19 Nisan 1922 tarihinde barış teklifinde bulunmak zorunda kalmışlardır. Enver Paşa “Barış antlaşmasınınancak Türkistan topraklarındaki Sovyetaskerlerinin çekilmesinden sonra söz konusuolabileceğini belirterek” teklifi reddetmiştir. 4 Ağustos 1922 tarihinde Enver Paşa Rus ordusu ile girdiği çatışmada şehit edilmiştir. Enver Paşa’nın şahadeti ile Korbaşılar Hareketi sona ermemiş ancak Rusların üstünlüğü ile devam etmiştir. Rus ordusunun başlattığı genel saldırlar sonucu korbaşı liderleri birbirlerinden ayrılmak zorunda kalarak dağılmışlardır. Rus ordusu korbaşılara karşı savaşını her yerde sürdürmeye devam etmiştir. Onlara yardım ettiği tespit edilen Türkistanlılar hapse atılmışlardır. Gitgide zayıflayan Korbaşılar Hareketinin ikinci devresi 1924’de başlamış ve bu tarihten itibaren Korbaşılar Hareketinin mensupları ancak silah, teçhizat bulabildikçe mücadeleye devam edebilmişlerdir. 1935 yılında Ruslar Korbaşılar Hareketine kesin olarak son vermişlerdir.
Rus ordusuna ciddi kayıplar verdiren Korbaşılar Hareketinin başarısızlıkla sonuçlanması çeşitli sebeplere dayanmaktadır. Bunlar;
1. Korbaşı gruplarının ortak bir fikir ve hareket birliği gerçekleştirememesi,
2.Korbaşılar Hareketinin siyasal bir programı ve stratejisi olmayışı,
3.Korbaşılar Hareketinin beyin kadrolarının kritik anlarda askeri güçlere söz geçirememesi,
4.Gelişmiş teçhizata sahip Rus düzenli ordusu karşısında teknik yetersizliklerdir.